Krzywdzeni na starość. Analiza danych telefonu "Niebieskiej Linii"

Aktualności

08.12.2006

Niebieska Linia nr 6 / 2006

Statystyki telefonu "Niebieskiej Linii" są przejmujące: tylko 1,2% osób starszych doświadczających przemocy szuka pomocy wśród rodziny i znajomych, 14% zwraca się po pomoc do pracowników socjalnych. A co z resztą ofiar?

Do poradni telefonicznej "Niebieskiej Linii" (0-801-120-002 lub /0-22/666-00-60) dzwoni średnio blisko 11 tys. osób rocznie (wykres 1). Około 50-60% tych rozmów dotyczy bezpośrednio aktów przemocy w rodzinie, co oznacza, że w ciągu roku "Niebieska Linia" przyjmuje ponad 6 tys. zgłoszeń przypadków przemocy (pozostałe rozmowy dotyczą najczęściej problemów wychowawczych, rozwojowych, małżeńskich oraz uzależnień). WYKRES 1. Liczba kontaktów w poradni telefonicznej Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" WYKRES 1.Liczba kontaktów w poradni telefonicznej Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia"

W społeczeństwie polskim w 2004 roku ponad 15,2% obywateli stanowiły osoby w tzw. wieku poprodukcyjnym (dane GUS) (a procent ten jak wiemy wciąż rośnie), ale w poradni telefonicznej "NL" są one niewielkim procentem dzwoniących – w skali roku takich rozmów odnotowujemy zaledwie kilkadziesiąt (średnio koło 60). Niestety, nie jest to wskaźnik, który może budzić naszą radość, świadcząc o "spokojnej, szczęśliwej starości w polskiej rzeczywistości" - to raczej powód do refleksji, jak inaczej, skuteczniej pomagać osobom starszym, które są krzywdzone. Jak zbudować system, który będzie te przypadki "wyłapywał"? Dlaczego jest tak źle, skoro statystyki są tak dobre? (hipotezy)

Osoby starsze to głównie mieszkańcy małych wsi i miast, z gorszym dostępem do sieci telefonicznych.
Osoby starsze nie są samodzielne – często zamieszkują wspólnie z kimś, kto może limitować dostęp do telefonu.
Osoby starsze nie potrafią się posługiwać telefonem w celu załatwienia spraw urzędowych czy socjalnych (telefon służy do celów prywatnych, a do "urzędu" się chodzi osobiście).
Osoby starsze gorzej słyszą i kontakt telefoniczny z nimi jest utrudniony.
Osoby starsze nie znają numeru telefonu do "Niebieskiej Linii".
Osoby starsze słabo znają swoje prawa.

Przyjrzyjmy się zatem "czy" i "czym" rozmowy o przemocy w rodzinie z osobami starszymi (lub w sprawie osób starszych) różnią się od statystycznych. Na potrzeby tego opracowania analizuję dane z lat 2003-2006.

Ofiary przemocy

Statystycznie dwie na trzy osoby dzwoniące do "Niebieskiej Linii" w sprawie przemocy to jej ofiary, natomiast 36% telefonów pochodzi od świadków przemocy (wykres 2). Ciekawy i budujący jest fakt, że systematycznie rośnie liczba telefonów od świadków przemocy – co pokazuje, że Polacy nie są obojętni na krzywdę dziejącą się "za ścianą". Wśród rozmówców zdarzają się czasami także sprawcy przemocy – niecałe 2% kontaktów telefonicznych. WYKRES 2. Charakterystyka osób dzwoniących do "Niebieskiej Linii" WYKRES 2. Charakterystyka osób dzwoniących do "Niebieskiej Linii"

Jeśli analizujemy sprawy osób starszych, to zaledwie jedna trzecia telefonów pochodzi od samych ofiar (31,9%), zaś 2/3 zgłoszeń (68,l%) przyjmujemy od świadków przemocy. Nie zdarzają się (w sposób istotny statystycznie) telefony od sprawców tej przemocy. Ze statystyki zgłoszeń wszystkich przypadków przemocy wynika, że jej ofiarami są przede wszystkim kobiety – średnio 86% wszystkich rozmów dotyczy takich sytuacji; wśród osób starszych to 79,12%. Tylko 14% ofiar to osoby płci męskiej, przy czym prawie połowa to chłopcy (osoby niepełnoletnie). Znacząco procent ten rośnie wśród starszych mężczyzn – do 20,88%. Dlaczego tak jest? Zapewne dlatego, że z wiekiem siła mężczyzn słabnie...

Sprawcy przemocy

Statystycznie proporcje płci sprawców przemocy są odwróceniem tych dotyczących ofiar – w 82% zgłoszonych przypadków sprawcami przemocy byli mężczyźni. Przemoc ze strony kobiet (matek, macoch, dorosłych córek, partnerek) została zgłoszona przez 18% osób dzwoniących do "Niebieskiej Linii" - są to dane uśrednione dla ostatnich 3 lat. Zdecydowanie odmiennie wygląda sytuacja w przypadku krzywdzenia osób starszych - kobiety sprawczynie stanowią tu niemal 40%. Jeśli odwołamy się do definicji przemocy, która zakłada nierówność sił między sprawcą a ofiarą, to zaczynamy rozumieć, że młoda lub w średnim wieku kobieta może być silniejsza od starszego mężczyzny, a tym bardziej starszej kobiety. WYKRES 3. Ofiary i sprawcy przemocy w rodzinie – podział ze względu na płeć WYKRES 3. Ofiary i sprawcy przemocy w rodzinie – podział ze względu na płeć

Kim jest sprawca dla ofiary?

I tu także odmiennie wygląda grupa starszych ofiar przemocy od tzw. statystycznej. Statystycznie bowiem najczęstszym sprawcą przemocy jest partner – w przypadku osób starszych to głównie dziecko jest osobą krzywdzącą. Zapewne niedoszacowane są tu przypadki krzywdzenia, do których dochodzi w domach opieki i wtedy gdy opiekun-sprawca przemocy jest osobą obcą dla ofiary, ale to już specyfika spraw trafiających do "pogotowia dla ofiar przemocy w rodzinie". WYKRES 4. Sprawcy przemocy w rodzinie – relacja wobec osoby krzywdzonej WYKRES 4. Sprawcy przemocy w rodzinie – relacja wobec osoby krzywdzonej

Świadkowie przemocy

Ponad 36% klientów poradni telefonicznej "Niebieskiej Linii" to świadkowie przemocy. W tej grupie rozmówców co druga osoba (55,94%) jest członkiem rodziny osoby pokrzywdzonej, natomiast co trzecia (36,75%) – osobą obcą dla ofiary i sprawcy. Osoby, które dzwoniły z informacjami o przemocy jako przedstawiciele różnych instytucji czy służb (np. pedagog, pracownik socjalny, kurator, pielęgniarka), stanowiły około 7% wszystkich telefonujących świadków. Osoby niespokrewnione (sąsiad, znajomy) nieznacznie częściej dzwoniły w sprawach osób starszych (44,34%). Zadziwiające jest, że żadnego z przypadków nie zgłosili przedstawiciele służ publicznych.

Rodzaje przemocy

Najczęściej zgłaszaną konsultantom w poradni telefonicznej formą przemocy jest przemoc psychiczna – takie sytuacje sygnalizowało średnio 69% rozmówców. Niewiele mniej przypadków dotyczy także przemocy fizycznej (około 50%). Wszystkie bowiem przypadki przemocy fizycznej łączą się z przemocą psychiczną, natomiast zdarzają się sytuacje, w których nie dochodzi do rękoczynów, ale ma miejsce poniżanie, wyzywanie, zastraszanie itd. 7% osób dzwoniących do "Niebieskiej Linii" informowało o przemocy ekonomicznej – ponad 80% takich sytuacji dotyczyło osób dorosłych, głównie właśnie osób starszych. Około 3% rozmów telefonicznych dotyczyło przypadków wyrzucania z mieszkań lub zaniedbywania – przy czym pierwszy rodzaj przemocy dotykał w przewadze dorosłych, natomiast drugi przede wszystkim dzieci. WYKRES 5. Rodzaje przemocy wobec osób starszych i w ogólnej statystyce WYKRES 5. Rodzaje przemocy wobec osób starszych i w ogólnej statystyce

Czynniki towarzyszące przemocy

Bardzo często czynnikiem towarzyszącym przemocy w rodzinie jest nadużywanie alkoholu (coraz częściej także innych środków psychoaktywnych). We wszystkich przypadkach (statystycznym i dotyczącym osób starszych) alkohol pojawia się w ponad 40% przypadków.Niemal 7% przypadków (i starszych, i statystycznych) telefonów do "Niebieskiej Linii" związanych było z przemocą, dla której tłem jest choroba psychiczna sprawcy bądź ofiary (zjawisko to w analizowanym okresie rośnie).

Poszukiwanie pomocy

Dla co czwartej (23,61%) dzwoniącej statystycznej osoby kontakt z "Niebieską Linią" był pierwszą próbą poszukiwania pomocy – tak też się działo w przypadku 31% osób starszych. 27% (versus 40,5% w przypadkach osób starszych) rozmówców wzywało już policję w powtarzających się sytuacjach przemocy. Niewielu rozmówców (zaledwie 2,5%) próbowało znaleźć pomoc wśród rodziny i znajomych – wśród osób starszych te przypadki są śladowe (1,2%). Ale już odmiennie wygląda próba poszukiwania pomocy u pracowników pomocy społecznej – w populacji statystycznej to zaledwie 3,5%, w populacji osób starszych to ponad 14%. I byłoby to optymistyczne, gdyby nie niewielka ogólnie liczba tych przypadków (23 osoby!).

R. D.