Policyjne "Niebieskie Karty"

Aktualności

08.02.2007

Niebieska Linia nr 1 / 2007

Zainteresowanie problematyką przemocy w rodzinie nie słabnie od kilku lat. Jest ona przedmiotem badań i analiz specjalistów z różnych dziedzin nauki: socjologii, psychologii, prawa, pedagogiki i innych. To znaczące zainteresowanie wynika głównie z faktu, że rodzina ulega nieustannie przemianom społecznym i kulturowym. Poglądy na temat współczesnej rodziny są podzielone. W literaturze socjologicznej dotyczącej współczesnej rodziny polskiej można napotkać skrajne opinie, jeśli chodzi o ocenę owej kondycji. Podczas gdy jedni autorzy twierdzą, że "ze wszystkich środowisk, w których żyje człowiek, stosunkowo najmniej spatologizowane jest środowisko rodzinne"¹, inni podkreślają równie stanowczo, że "sytuację społeczno-moralną małżeństwa i rodziny w Polsce można określić jako kryzysową"².

Jeszcze nie tak dawno przemoc utożsamiano z "rodzinnymi nieporozumieniami", niewiele o tym zjawisku mówiono i pisano. Dzisiaj wiemy, że wiedza na temat krzywdzenia osób dorosłych, jak też dzieci jest bardzo potrzebna i ważna. W ciągu ostatnich lat liczba zdarzeń dotyczących przemocy bardzo wzrosła. Chociaż rozgłos ten przyczynił się do podniesienia świadomości społecznej, to jednak problem przemocy wywołuje ciągle skrajne reakcje wśród społeczeństwa.

Badania i obserwacje z ostatnich lat ujawniły, że zjawisko przemocy nie dotyczy jedynie rodzin z tzw. marginesu społecznego, istnieje niezależnie od wykształcenia, pozycji społecznej czy zawodowej członków rodziny, czyli dotyczy ono rodzin z różnych środowisk społecznych. Również skutki zachowań agresywnych w rodzinie nie ograniczają się jedynie do jednostki, mają istotny wpływ na funkcjonowanie całej rodziny, a także społeczeństwa. Większość badaczy, analizujących zjawisko przemocy domowej z perspektywy socjologicznej, widzi przyczyny i źródła przemocy w społecznym stresie, który oddziaływuje na rodzinę. Twierdzą oni, że za przemoc domową jest odpowiedzialne społeczeństwo, w którym żyjemy. Inne koncepcje koncentrują się wokół wrodzonych skłonności. Przyczyny przemocy domowej rozpatruje się również w świetle teorii psychodynamicznych oraz teorii społecznego uczenia się.

Procedura policyjna

Najczęściej w przypadkach przemocy jako pierwsza interweniuje policja. Narzędziem niezbędnym w takich interwencjach są "Niebieskie Karty". Głównym założeniem procedury "Niebieskich Kart" było utworzenie spójnego systemu przeciwdziałania przemocy domowej. Twórcy procedury pragnęli osiągnąć następujące cele:

standaryzację policyjnych notatek służbowych z przeprowadzonych interwencji;
przedłużenie kontaktu policji z ofiarą oraz prewencyjnie ze sprawcą; \
pomoc policji w późniejszych działaniach poprzez włączenie innych instytucji zajmujących się pomaganiem ofiarom przemocy.

Umiejętne wykorzystanie procedury miało przyczynić się do zmniejszenia deficytu w zakresie pomocy ofiarom przemocy. Cele, które sobie wyznaczono, zdeterminowały zawartość dokumentacji, jak i modelowy przebieg interwencji. "Niebieskie Karty" powstały jako procedura dla policji, jednak bardzo szybko okazało się, że podobnymi procedurami mogą posługiwać się inne służby zajmujące się problematyką przemocy. Policja ma do odegrania bardzo ważną rolę w powyższej procedurze, jednak trzeba pamiętać, iż policjanci interweniują tylko w niektórych przypadkach. Celem interwencji policji jest przerwanie przemocy, zapewnienie bezpieczeństwa osobom pokrzywdzonym, odizolowanie sprawcy, pouczenie poszkodowanych o przysługujących im prawach. Patrol policyjny działa, można powiedzieć, na zasadzie doraźnej pomocy, w związku z tym trudno oczekiwać natychmiastowej poprawy sytuacji w rodzinie. Zgodnie z procedurą policjanci wypełniają odpowiedni kwestionariusz, zastępujący sporządzenie notatki służbowej. Kolejnym krokiem jest pozostawienie osobom pokrzywdzonym pisemnej informacji o przysługujących im prawach i możliwości pomocy w środowisku lokalnym. To rozwiązanie umożliwia pokrzywdzonym zapoznanie się z informacjami w dowolnym i dogodnym dla nich czasie. Ważnym momentem jest też podpisanie przez ofiarę przemocy prośby o pomoc.

Poniższy schemat opisuje przebieg interwencji policji na miejscu zdarzenia, w którym wystąpiła przemoc.

Dyżurny jednostki (komendy, komisariatu) wysyła na miejsce zdarzenia patrol. W przypadku gdy w domu są dzieci, dodatkowo funkcjonariuszkę, która zajmie się dziećmi w czasie interwencji.
Po przybyciu na miejsce zdarzenia funkcjonariusze oddzielają ofiarę od domniemanego sprawcy.
Każdy z funkcjonariuszy przeprowadza osobno rozmowę z osobami uczestniczącymi w zdarzeniu celem ustalenia przebiegu zajścia i oceny sytuacji.
Policjanci dokonują oględzin na miejscu zdarzenia (zabezpieczenie śladów, sporządzenie dokumentacji dotyczącej zdarzenia).
Policjanci przeprowadzają rozmowę z najbliższymi sąsiadami bądź osobami z najbliższego otoczenia wskazanymi przez ofiarę.
Jeżeli uzyskane informacje wskazują na dużą agresję sprawcy, jest to kolejna awantura o podobnym przebiegu, funkcjonariusze powinni zatrzymać sprawcę i w zależności od jego stanu osadzić go w areszcie albo w izbie wytrzeźwień.
Jeżeli nie istnieje niebezpieczeństwo powtórzenia agresji, sprawca powinien zostać poinformowany o grożących mu konsekwencjach.
Osoba dorosła w rodzinie wspomagająca dziecko powinna uzyskać informację o dalszym sposobie postępowania w sprawie oraz uzyskać adresy instytucji pozarządowych, które mogą udzielić jej pomocy. W przypadkach nagłych funkcjonariusze zawiadamiają służbę interwencji kryzysowej, funkcjonującą całą dobę, aby pracownicy mogli zabezpieczyć nagłe potrzeby ofiary.
Dochodzenie policyjne w sprawie powinno objąć przesłuchanie następujących osób:
- zgłaszającego przypadek znęcania;
- pokrzywdzonego;
- członków rodziny;
- innych świadków;
- sąsiadów.
Należy podjąć działania izolujące dziecko od działań interwencyjnych policji. Przesłuchania dzieci, które były świadkami przemocy, powinny mieć miejsce w przypadkach, gdy jest to niezbędne. Nie należy stwarzać dziecku sytuacji konfliktowej, w której zmuszone byłoby wziąć stronę jednego z rodziców.
Sprawa powinna być przeprowadzona szybko i przez funkcjonariuszy przeszkolonych w problematyce przemocy w rodzinie, którzy powinni dysponować wszystkimi materiałami z poprzednich interwencji.
Policjant prowadzący sprawę powinien pozostawać w stałym kontakcie z prokuratorem nadzorującym sprawę, w celu ewentualnego skorygowania prowadzonych czynności dochodzeniowych.

Modelowość i standaryzacja

Procedura "Niebieskich Kart" jest przejrzysta, a unormowanie jej w przepisie³ centralnym - modelowe. Program ten jest modelowy także z innych powodów:

prawidłowo ewidencjonuje problem w wielu instytucjach;
problem podlega kompleksowemu zdiagnozowaniu przez właściwe służby;
rodzi konieczność współdziałania partnerów koalicji w społeczności lokalnej, a mianowicie policjanta, pracownika socjalnego, lekarza, pielęgniarki, kuratora, księdza, pedagoga itp.

Założenia dotyczące sposobu działania, organizacji oraz terminów realizacji przedsięwzięć w zakresie interwencji domowej wobec przemocy domowej określa Zarządzenie Nr 21 Komendanta Głównego Policji z 31 grudnia 2002 roku.

Częścią tej procedury jest dokumentacja składająca się z dwóch kart. Formularze te są najważniejszymi dokumentami policyjnymi mówiącymi o przemocy w rodzinie. Podstawowymi zadaniami powyższej dokumentacji są: uporządkowanie rejestracji interwencji policyjnej, edukacja ofiar przemocy w zakresie możliwości uzyskania pomocy oraz przysługujących praw, jak też motywacja do poszukiwania pomocy. Zasadniczą różnicą między wcześniejszymi notatkami policyjnymi, spisywanymi po interwencjach w przypadkach przemocy w rodzinie, a obecnymi, jest standaryzacja. Polega ona na wprowadzeniu do karty informacji, na które odpowiada policjant na podstawie własnych obserwacji i rozmów ze stronami. Dokumentacja "Niebieskich Kart" składa się z dwóch formularzy - karty A i B. Karta A to meldunek, w którym policjant zapisuje podstawowe dane dotyczące interwencji. Wśród nich są: dane dotyczące osób na miejscu zdarzenia, opis zaistniałej sytuacji zgodnie z informacją uczestników, zachowanie się stron konfliktu, dzieci obecne na miejscu interwencji, opis miejsca zdarzenia, działania podjęte wobec pokrzywdzonego. Kartę B funkcjonariusz pozostawia ofierze przemocy, zawiera ona informacje o przysługujących jej prawach oraz o lokalnych miejscach pomocy. Procedura "Niebieskich Kart" ukierunkowana jest na przeciwdziałanie przemocy domowej, a zadania są szeroko określone i obejmują wiele dziedzin życia. Dla prawidłowej realizacji programu niezbędne jest tworzenie koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy domowej w społeczności lokalnej. Przedmiotem koordynacji na najniższym, lokalnym szczeblu powinna być współpraca takich służb, jak: pomoc społeczna, służba zdrowia, policja, gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych.

1. E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Warszawa 1995, s. 303. 2. M. Błaszczyk, Przemoc w rodzinie chłopskiej (w:) M. Jarosz, Patologia życia rodzinnego, Warszawa 1990, s. 132.3. Zarządzenie Komendanta Głównego Policji nr 25 z 1998 r. w sprawie sposobu przeprowadzania interwencji domowej przez policjantów wobec przemocy w rodzinie pod nazwą "Niebieska Karta".

E. N.-P.