Algorytmy dla oświaty i ochrony zdrowia - Artykuł opublikowany w Dwumiesięczniku "Niebieska Linia"

Aktualności

11.09.2014

Pogotowie Niebieska Linia" Instytutu Psychologii Zdrowia od kwietnia 2014 roku rozpoczęło realizację projektu ^[1], który ma na celu opracowanie i pilotaż wśród pracowników ochrony zdrowia i oświaty narzędzia wskazującego algorytm postępowania w przypadkach przemocy w rodzinie. Narzędzie obejmie dwa rodzaje sytuacji – przemoc wobec osoby dorosłej oraz wobec dzieci. Będzie się składać z kwestionariusza do diagnozowania eskalacji przemocy oraz algorytmu postępowania interwencyjnego (adekwatnego do poziomu zdiagnozowanego ryzyka). Pozwoli to zwiększyć liczbę skutecznych interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie podejmowanych przez przedstawicieli dwóch sektorów, które dotychczas najrzadziej włączały się w działania na rzecz rozpoznawania i zatrzymywania przemocy domowej.

Diagnoza

Znowelizowana w 2010 roku ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zakładała, że przedstawiciele każdej ze służb, które w praktyce zawodowej stykają się z osobami doznającymi przemocy w rodzinie, będą aktywnie i profesjonalnie włączać się w system powstrzymywania przemocy i pomocy osobom pokrzywdzonym. Narzędziem do podejmowania interwencji w ujawnionych przypadkach przemocy jest procedura Niebieskie Karty" (NK). Raporty z realizacji procedury pokazują wyraźną dysproporcję pomiędzy zaangażowaniem w procedurę policjantów i pracowników socjalnych a pracowników oświaty i ochrony zdrowia. Według sprawozdania z realizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie za rok 2012 (dostępne na stronie MPiPS) w całej Polsce w 2012 roku wszczęto 63.820 procedur NK (poprzez wypełnienie formularza NK – A"), w tym: Policja 50,2 tys., pomoc społeczna 10,2 tys., przedstawiciele ochrony zdrowia – 491 i oświaty – 1.473. W 2012 roku w 300-tysięcznym Opolu do zespołu interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie trafiła jedna NK od lekarza, a od nauczycieli – ani jedna. W 300- tysięcznym Białymstoku nauczyciele wypełnili dwie NK, a lekarze – ani jednej. Również raport z kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli w 2012 roku pokazuje, że najniższy odsetek przesyłanych do zespołów interdyscyplinarnych NK stanowiły te pochodzące od przedstawicieli ochrony zdrowia. W 14 objętych kontrolą ośrodkach pomocy społecznej przedstawiciele ochrony zdrowia ujawnili zaledwie cztery przypadki przemocy w rodzinie, przy czym trzy w jednym z ośrodków.

Podobna sytuacja miała miejsce w 2013 roku. Z danych zebranych z gmin przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wynika, że ogólna liczba wszczętych w Polsce procedur wynosi 73.119, co pokazuje wzrost w stosunku do roku 2012 o 13%. Jednak jest to głównie efektem większej aktywności Policji i pomocy społecznej, bowiem przedstawiciele oświaty w całym 2013 roku wypełnili zaledwie 1.671 NK, a ochrony zdrowia 619 NK. W obydwu przypadkach to wzrost w stosunku do poprzedniego roku, ale wyrażony w liczbach bezwzględnych – niewielki (o 198 NK w oświacie i 128 NK w ochronie zdrowia).

Problem

Rozmowy z przedstawicielami oświaty i ochrony zdrowia pozwoliły zdiagnozować kilka barier, które stoją za takim stanem rzeczy. Jedną z nich jest brak obiektywnych przesłanek do podjęcia decyzji o wszczynaniu procedury NK i/lub podejmowaniu innych działań. Gdy podobną trudność diagnostyczno-decyzyjną zgłosili funkcjonariusze Policji, eksperci z Niebieskiej Linii", Fundacji Dzieci Niczyje i Komendy Głównej Policji opracowali kwestionariusz do diagnozowania ryzyka eskalacji przemocy i wynikający z tego algorytm postępowania dla policjantów. Narzędzia te zyskały bardzo dobre oceny w pilotażu przeprowadzonym w woj. lubuskim i od stycznia 2014 roku obowiązują policjantów w całej Polsce. Stosowanie tego narzędzia przyniosło w I półroczu 2014 roku wyraźny wzrost liczby NK zakładanych przez Policję, ale także znaczący przyrost stosowania zatrzymań sprawców przemocy domowej i izolacji ich od osób pokrzywdzonych. Zarówno szeregowi" policjanci, jak i kierownictwo polskiej Policji z zadowoleniem wyraża się o przydatności algorytmów policyjnych" do podniesienia skuteczności działań wobec przypadków przemocy.

Przewidujemy, że zastosowanie analogicznych narzędzi ułatwi pracownikom ochrony zdrowia i oświaty podjęcie właściwej decyzji co do sposobu postępowania wobec dziecka, jak i dorosłej ofiary przemocy w rodzinie, a w konsekwencji przyczyni się do zapewnienia skuteczniejszej pomocy i bezpieczeństwa tym osobom. Zgodnie bowiem z definicją algorytm ma przeprowadzić system z pewnego stanu początkowego do pożądanego stanu końcowego".

Dodatkowym argumentem jest fakt, że stworzenie i wdrożenie narzędzia do szacowania ryzyka przemocy wobec kobiet i dzieci jest wymogiem Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (Polska podpisała ją 18 grudnia 2012 roku, ratyfikacja jest spodziewana w 2014 roku).

Planowane działania

Realizację projektu rozpoczęto od zorganizowania czterech grup focusowych. Celem badania było rozpoznanie potrzeb przedstawicieli oświaty i ochrony zdrowia związanych z usprawnieniem systemu przeciwdziałania przemocy oraz zebranie wytycznych do opracowania kwestionariusza diagnostycznego i algorytmu działania. Dwie grupy focusowe (jedna dla przedstawicieli oświaty i jedna dla pracowników ochrony zdrowia) zebrały się w Warszawie. Dwie analogiczne grupy spotkały się w Kielcach, ponieważ zależało nam na poznaniu opinii osób pracujących w innym rejonie niż stolica, mających inne uwarunkowania środowiskowe.

Na podstawie wniosków i wskazówek przedstawionych przez uczestników focusów zespół ekspertów opracowuje obecnie kwestionariusz i algorytmy/procedury postępowania. Ten etap zakończymy we wrześniu 2014 roku i wtedy zaprosimy przedstawicieli oświaty i ochrony zdrowia do pilotażu narzędzi. Pilotaż pozwoli przetestować poprawność tych narzędzi oraz wykluczyć ewentualne błędy. W tym przedsięwzięciu weźmie udział po 30 osób z każdej grupy zawodowej, o zróżnicowanych miejscach pracy – placówki oświaty różnych poziomów od przedszkola do szkół ponadgimnazjalnych, rejonowe poradnie lekarskie, oddziały szpitalne dla dzieci i dorosłych, oddziały ratunkowe itd. Uczestnicy wezmą udział w jednodniowym seminarium warsztatowym wdrażającym do używania narzędzi. Pilotaż będzie trwał 6 miesięcy.

Rezultaty

W wyniku realizacji projektu powstaną dwa narzędzia do diagnozowania i reagowania na przypadki przemocy możliwe do wykrycia w praktyce dla pracowników ochrony zdrowia i pracowników oświaty. Narzędzia te zostaną przepilotowane i wystandaryzowane z innymi podobnymi narzędziami oraz dalszymi procedurami (w tym procedurą Niebieskie Karty").

Beneficjenci ostateczni – pracownicy oświaty i ochrony zdrowia dostaną narzędzia, które pozwolą na usprawnienie systemu pomocy ofiarom przemocy domowej. Dla beneficjantów pośrednich, czyli ofiar przemocy, realizacja zadania będzie oznaczała polepszenie poziomu udzielanej im pomocy.

Renata Durda – kierowniczka Pogotowia Niebieska Linia" Instytutu Psychologii Zdrowia.

[1] Projekt jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.