Dziecko w przyjaznych procedurach

Niebieska Linia nr 6/2014

13 czerwca 2013 roku Parlament RP przyjął zmiany Kodeksie karnym oraz w Kodeksie postępowania karnego. Wprowadzone zmiany stanowią częściową realizację dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady m.in. dyrektywy 2012/29/UE z 25 października 2012 roku ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw i ochrony ofiar przestępstw oraz są kontynuacją zapoczątkowanych 10 lat temu działań* na rzecz zwiększania ochrony małoletnich pokrzywdzonych/świadków przestępstw.

Istotą wspomnianych zmian w procedurze karnej jest zwiększenie poziomu ochrony dzieci pokrzywdzonych/świadków przestępstw oraz ochrona osób pokrzywdzonych przestępstwami z art. 197–199 kk. Ponadto ustawodawca wprowadził zapis o obowiązku określenia w akcie wykonawczym sposobu przygotowania przesłuchania i warunków technicznych, jakie mają spełniać pomieszczenia do ich przeprowadzania.Opisane zmiany weszły w życie 27 stycznia 2014 roku.

Ustawodawca określił również czas dostosowania warunków do przeprowadzenia przesłuchania w trybie art. 185a kpk maksymalnie przez 18 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 27 lipca 2015 roku oraz dopuścił możliwość przeprowadzania przesłuchania w trybie art. 185a kpk bez zapisu obrazu i dźwięku przez okres maksymalnie 12 miesięcy (tj. do 26 stycznia 2015 roku) od wejścia w życie nowelizacji.

Zmiany w procedurze karnej

Główne zmiany w procedurze karnej wprowadzone nowelizacją z dnia 13 czerwca 2013 roku dotyczą:

• Poszerzenia zakresu podmiotowego stosowania art.185a kpk.Dotychczas przepisy tego artykułu miały zastosowanie w odniesieniu do małoletnich poniżej 15. roku życia w chwili wykonywania czynności przesłuchania – pokrzywdzonych przestępstwem z rozdziału XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) lub XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) Kodeksu karnego. Obecnie przepis art. 185a kpk stosuje się wobec pokrzywdzonego przestępstwem z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określonym w rozdziałach XXIII (przestępstwa przeciwko wolności), XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) i XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) Kodeksu karnego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat i tylko wówczas, jeśli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na sygnalizowaną przez profesjonalistów potrzebę objęcia ochroną art. 185a kpk większego grona małoletnich pokrzywdzonych. Ponadto ustawodawca dodał zastrzeżenie, iż małoletni pokrzywdzony może być przesłuchiwany tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
• —Rozszerzenia zakresu stosowania art. 185a kpk namałoletnich pokrzywdzonych przestępstwami wymienionymi w § 1, którzy w chwili wykonywania czynnościprzesłuchania mają ukończone 15 lat, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na ich stan psychiczny.Również ta zmiana prawa odpowiada oczekiwaniom specjalistów w zakresie udzielania pomocy małoletnim pokrzywdzonym, których nie obejmowała dotychczasowa ochrona wynikająca z art. 185a kpk. Rolą przedstawiciela ustawowego małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili czynności przesłuchania ma ukończone 15 lat, jest sygnalizowanie organowi prowadzącemu postępowanie istnienia przesłanek do zastosowania procedury przesłuchania określonej w art. 185a § 1–3 kpk.
• —Wprowadzenia obowiązku utrwalenia zapisu przesłuchania pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c oraz świadka, o którym mowa w art. 185c kpk, za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. Ustawodawca dopuszcza, że możliwe jest niewykonanie tego obowiązku, jeśli urządzenie rejestrujące obraz i dźwięk nie jest dostępne w siedzibie organu przeprowadzającego przesłuchanie, nie dłużej jednak niż do 27 stycznia 2015 roku[1].
• —Wprowadzenia obowiązku ustanowienia obrońcy z urzędudla oskarżonego, jeśli nie posiada on obrońcy z wyboru oraz dookreślenie, kto ma prawo wziąć udział w czynności przesłuchania.Zmieniony zapis art. 185a § 2 kpk porządkuje sytuację sprawcy (oskarżonego) przestępstwa, który w chwili wykonywania czynności przesłuchania nie ma obrońcy z wyboru. Nowelizacja obliguje sąd do ustanowienia dla tego oskarżonego obrońcy z urzędu.Ponadto nowy zapis art. 185a § 2 kpk precyzuje, kto może wziąć udział w czynności przesłuchania oprócz prokuratora, obrońcy i pełnomocnika pokrzywdzonego. Nowelizacja określa, że w czynności przesłuchania może wziąć udział również: przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny dziecka/kurator procesowy ustanowiony w sprawie do reprezentowania pokrzywdzonego przestępstwem dziecka lub inna osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzone przestępstwem dziecko, jeśli w/w osoby nie ograniczają swobody wypowiedzi świadka. Wydaje się, że wprowadzone w § 2 regulacje porządkują kwestie organizacyjne czynności przesłuchania, w tym szczególnie – kto i na jakich zasadach może wziąć udział w tej czynności.
• —Poszerzenie zakresu podmiotowego stosowania art.185b kpk oraz wprowadzenie możliwości przesłuchaniaświadka, który w chwili wykonywania czynności przesłuchania ma ukończone 15 lat w trybie art. 177 § 1a kpk, gdy istnieje uzasadniona obawa, że obecność oskarżonego przy przesłuchaniu tego świadka może być dla niego krępująca lub może wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Ustawodawca poszerzył zakres stosowania art. 185b kpk wobec świadków nie tylko przestępstw określonych w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego, ale również świadków przestępstw z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej. Można zatem powiedzieć, że również ta zmiana przepisu odpowiada postulatom zgłaszanym przez profesjonalistów pracujących z małoletnimi uwikłanymi" w procedury karne. Dzięki temu zapisowi większa liczba małoletnich świadków przestępstw podlega specjalnej ochronie. Ponadto w odniesieniu do świadków, którzy w chwili wykonywania czynności przesłuchania ukończyli 15 lat, przedstawiciel ustawowy świadka może wnioskować do organu prowadzącego przesłuchanie o wykonanie tej czynności w trybie art. 177 § 1a kpk (chodzi o wysłuchanie świadka przy użycia środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności na odległość), wskazując na negatywny wpływ obecności oskarżonego na kondycję psychiczną świadka. Należy oczekiwać, że stosowanie tej regulacji uchroni małoletnich świadków przed wtórną wiktymizacją.
• —Określenia, w jakich warunkach winno być dokonane przesłuchanie. Ustawodawca zamieścił w art. 185d § 2 kpk delegację do wydania przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia określającego: sposób przygotowania przesłuchania w trybie art. 185a–185c kpk, warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do prowadzenia przesłuchań oraz jak powinny być wyposażone.

Warunki przesłuchania dziecka

18 grudnia 2013 roku Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego (dalej rozp. MS) , które określa także sposób przygotowania czynności przesłuchania oraz warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania przesłuchania.

Sposób przygotowania przesłuchania:

• —Jeśli przesłuchiwanym jest dziecko, które nie ukończyło 15. roku życia, planowana pora i czas przesłuchania powinny uwzględniać: potrzeby wynikające z wieku dziecka, potrzebę nawiązania z nim kontaktu przez biegłego psychologa przed przystąpieniem do przesłuchania oraz potrzebę ewentualnych przerw w czynności przesłuchania (§ 2 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem czynności przesłuchania dziecka poniżej 15. roku życia lub osoby upośledzonej umysłowo, a także w innych wypadkach uzasadnionych stanem emocjonalnym lub właściwościami osobistymi świadka sędzia, prokurator, obrońca i pełnomocnik pokrzywdzonego mogą uzgodnić z biegłym psychologiem sposób formułowania zadawanych świadkowi pytań, w szczególności dotyczących sfery intymnej (§ 3 ust. 1 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem przesłuchania małoletniego świad-ka sędzia poucza osoby wymienione w art. 51 § 2 kpk (przedstawiciel ustawowy/opiekun faktyczny/kurator) oraz osobę, o której mowa w art. 185a § 2 kpk (osoba dorosła wskazana przez małoletniego przesłuchiwanego) o sposobie prowadzenia czynności przesłuchania (§ 3 ust. 2 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem czynności biegły psycholog przepro-wadza ze świadkiem wstępną rozmowę w celu obniżenia poziomu lęku i niepokoju dziecka (§ 4 ust. 1 rozp. MS).
• —Jeśli osobą przesłuchiwaną jest dziecko poniżej 15. roku życia lub osoba upośledzona umysłowo, biegły psycholog w miarę potrzeby udziela sędziemu pomocy w wyjaśnieniu w sposób zrozumiały dla świadka zasad przesłuchania (np. prawa odmowy składania zeznań, obowiązku mówienia prawdy i faktu utrwalania czynności w formie zapisu na nośnikach) (§ 4 ust. 2 rozp. MS).

Warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie przeznaczone do prowadzenia przesłuchania:

Miejsce, gdzie przeprowadza się czynność przesłuchania składa się z: pokoju przesłuchań i pomieszczenia technicznego (§ 5 ust. 1 rozp. MS).

Pokój przesłuchań

• —Pokój przesłuchań może znajdować się w siedzibie sądu, prokuratury, Policji, instytucji państwowej lub samorządowej albo podmiotu, do zadań którego należy pomoc małoletniemu lub ofiarom przestępstw zgwałcenia (§ 6 ust. 1 rozp. MS).W przypadku, gdy żaden z w/w podmiotów nie posiada na obszarze właściwości sądu pokoju przesłuchań spełniającego warunki określone w rozporządzeniu lub gdy pokój przesłuchań nie jest dostępny, przesłuchanie można przeprowadzić w pokoju przesłuchań spełniającym wymienione w rozporządzeniu warunki udostępnione przez inny podmiot (§ 6 ust. 2 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań powinien być izolowany od odgłosów dobiegających z zewnątrz w stopniu wystarczającym, by zapewnić należytą jakość zapisu dźwięku (§ 8 ust. 1 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań znajdujący się w budynku sądu, prokuratury lub Policji, jeśli warunki lokalowe na to pozwalają powinien posiadać: odrębne wejście lub być zlokalizowany w taki sposób, aby dojście do niego nie prowadziło przez części budynku, gdzie przebywają oskarżeni, zatrzymani lub pokrzywdzeni innymi czynami (§ 7 ust. 1 pkt. 1 rozp. MS); w bezpośrednim sąsiedztwie pokoju przesłuchań powinna znajdować się toaleta (§ 7 ust. 1 pkt. 2 rozp. MS); możliwie najbliżej pokoju przesłuchań należy wyodrębnić poczekalnię (§ 7 ust. 1 pkt. 3 rozp. MS), która zapewnia możliwość oczekiwania świadka na czynność przesłuchania w miejscu, do którego nie mają wstępu osoby nieuprawnione do udziału w przesłuchaniu (§ 7 ust. 2 rozp. MS). Poczekalnia jest wyposażona w książki, czasopisma, kredki, papier i inne przedmioty zapewniające świadkowi możliwość aktywnego spędzenia czasu oczekiwania na przesłuchanie (§ 7 ust. 3 rozp. MS).
• —W pokoju przesłuchań obecny jest sędzia i biegły psy-cholog, w obecności którego sędzia prowadzi przesłuchanie. W pokoju przesłuchań jest także obecny tłumacz, jeśli został powołany w sprawie (§ 5 ust. 2 rozp. MS).
• —Za zgodą sędziego w pokoju przesłuchań może być obecny przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny/kurator ustanowiony lub inna osoba dorosła wskazana przez pokrzywdzone dziecko poniżej 15. roku życia.
• —Kolorystyka pokoju przesłuchań powinna być utrzymana w jasnych i stonowanych barwach (§ 8 ust. 2 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań powinien być wyposażony w meble dostosowane zarówno w meble dla osób dorosłych, jak i dzieci, a podłoga powinna być wyłożona miękką wykładziną (§ 8 ust. 3 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań jest wyposażony w środki techniczne umożliwiające: utrwalanie obrazu i dźwięku z przebiegu czynności (§ 9 ust. 1 pkt.1 rozp. MS), obserwowanie i słuchanie przebiegu przesłuchania przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 2 rozp. MS), przekazywanie sędziemu prowadzącemu przesłuchanie oraz biegłemu psychologowi pytań do świadka oraz wypowiedzi kierowanych przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 3 rozp. MS), utrwalanie w formie zapisu dźwięku, pytań i wypowiedzi kierowanych do sędziego i biegłego przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 4 rozp. MS) w miarę możliwości na dodatkowym nośniku (§ 9 ust. 2 rozp. MS). Środku techniczne służące uczestnikom czynności do oglądu pokoju przesłuchań oraz mimiki twarzy świadka instaluje się w taki sposób, by była możliwa obserwacja nawet wtedy, gdy świadek opuszcza głowę (§ 10 ust. 1 rozp. MS). Rozmiar urządzeń technicznych oraz sposób ich pracy nie może rozpraszać uwagi świadka (§ 11 rozp. MS).

Pokój techniczny

• —Jest to pomieszczenie przylegające do pokoju przesłu-chań i oddzielone od niego lustrem obserwacyjnym albo pomieszczenie połączone z pokojem przesłuchań za pomocą środków technicznych, które umożliwiają przeprowadzenie przesłuchania na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (w takim wypadku pokój techniczny może znajdować się w innym budynku niż pokój przesłuchań) (§ 5 ust. 3 pkt. 2 rozp. MS).
• —W pokoju technicznym przebywają: prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny/kurator ustanowiony w sprawie, inna osoba dorosła wskazana przez małoletniego pokrzywdzonego oraz protokolant (§ 5 ust. 4 rozp. MS).

Ustawodawca zobowiązał organ procesowy do zagwarantowania poufności zgromadzonych danych w postaci zapisu obrazu i dźwięku, gdy czynność przesłuchania odbywa się poza budynkiem sądu, prokuratury lub Policji (§ 9 ust. 3 rozp. MS).

Należy oczekiwać, że zmiany wprowadzone w prawie w istotny sposób spowodują ograniczenie liczby przesłuchań małoletnich pokrzywdzonych/świadków w pomieszczeniach, które nie spełniają wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego.

Ustawodawca dopuszcza przeprowadzenie przesłuchania osób wymienionych w art. 185a, 185b i 185c w warunkach innych niż określone w art. 185d kpk jedynie do 27 lipca 2015 roku i tylko wówczas, gdy w obszarze właściwości sądu nie jest dostępne pomieszczenie spełniające wymogi określone w rozporządzeniu MS z dnia 18 grudnia 2013 roku.

Oznacza to, że jeśli we właściwości danego sądu znajduje się pomieszczenie spełniające warunki określone w rozporządzeniu MS z dnia 18 grudnia 2013 roku, organ prowadzący postępowanie ma obowiązek przeprowadzić czynność przesłuchania w tym pomieszczeniu.

Szczególna ochrona dla ofiar gwałtu

Nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego z dnia 13 czerwca 2013 roku wprowadziła również szczególną ochronę dla osób pokrzywdzonych przestępstwem z art. 197 kk (zgwałcenie), 198 kk (wykorzystanie seksualne bezradności, niepoczytalności) i 199 kk (seksualne nadużycie stosunku zależności) w czasie przeprowadzania czynności ich przesłuchania.

Ustawodawca zdecydował bowiem, że w/w pokrzywdzeni będą przesłuchiwani w charakterze świadka przez sąd na posiedzeniu z udziałem prokuratora, obrońcy i pełnomocnika pokrzywdzonego. Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej będzie się odbywać w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą.

Podobnie, jak w przypadku czynności przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego/świadka na podstawie art. 185a § 1 kpk i 185b § 1 kpk, czynność przesłuchania pokrzywdzonego przestępstwem z art. 197-199 kk jest organizowana i przeprowadzana w pomieszczeniach, o których mówi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeks postępowania karnego (Dz.U. poz. 1642).

Na zakończenie pragnę przypomnieć, że od roku 2007 jest realizowany przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości program Certyfikacji Przyjaznych Pokoi Przesłuchań[2]. Obecnie (stan na 31.01.2014 roku) zostało przyznanych 76 Certyfikatów, przy czym 5 pokoi utraciło przyznany Certyfikat.

Akty prawne:

1.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88, poz. 553 z późn. zm).

2.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555 z późn. zm.).

3.  Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz. 849).

4.  Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz. 1642).

5.  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 roku ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz.Urz. UE L 315 z 14.11.2012 roku, s. 57).

Alina Prusinowska-Marek – kurator III Zespołu Kuratorskiej Służby Nieletnich w Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim.

_____________

* Art. 185a kpk został wprowadzony ustawą z 10 stycznia 2003 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (...) (Dz.U. 2003 nr 17 poz.155) – przyp. autora.

[1] Art. 4 ust.2 ustawy z 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz.849).

[2] http://dzieckoswiadek.fdn.pl/pokoje-ktore-uzyskaly-certyfikat

Inne z kategorii

Zostań KONSULTANTEM(-TKĄ) na czacie w całodobowej Poradni On-Line 116sos.pl

29.05.2024

REKRUTACJA ZOSTAŁA ZAKOŃCZONA

Niebieska...

czytaj dalej

Warsztat online dla dziennikarzy – o przemocy w mediach

22.11.2024

czytaj dalej