Europejski nakaz ochrony
Aktualności
Niebieska Linia 6/2012
Do stycznia 2015 r. państwa Unii Europejskiej powinny wprowadzićw życie nowe przepisy ustawowe, które umożliwią prawidłowe funkcjonowanie europejskiego nakazu ochrony. Założeniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego o europejskim nakazie ochrony jest zbudowanie spójnego mechanizmu ochrony i wsparcia ofiar we wszystkich państwach UE oraz zwiększenie zaufania do europejskiego systemu sprawiedliwości i uzyskania jeszcze bardziej skutecznej współpracy pomiędzy poszczególnymi organami sprawiedliwości państw UE.
W każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej osoba pokrzywdzona może spotkać się z różnym systemem prawnym i różnymi standardami dotyczącymi traktowania jej osoby i problemu. Działania UE w tym zakresie mająna celu ujednolicenie zasad traktowania takich osób i harmonizacjęstandardów wsparcia dla ofiar przemocy tak, by były one w jak najlepszy sposób chronione przed sprawcą. Duża mobilność społeczeństwa europejskiego wymusza na organach UE wyjście naprzeciw problemom, które przy tej okazji się pojawiają. Dlatego teżpowstają nowe instrumenty prawne mające na celu zapobieganie wystąpieniu sytuacji, w której środki pomocy dla ofiar sąniewystarczające.
Niniejszy artykuł pokazuje kierunki zmian w prawie UE dotyczące ofiar przemocy i przybliża najważniejsze regulacje prawne, które dotycząochrony osób zagrożonych przemocą.
Decyzje ramowe
Jednym z pierwszych dokumentów UE dotyczących problemu statusu ofiar przemocy była decyzja ramowa 2001/220/ WSiSW z 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym1, która określa m.in. prawo ofiar do wysłuchania i dostarczania dowodów (art. 3), do otrzymania informacji (art. 4), do ochrony (art. 8) oraz do odszkodowania w procesie karnym (art. 9).
Decyzja ramowa jako nowy instrument podejmowania decyzji została wprowadzona przez traktat amsterdamski2. Zgodnie z nim decyzje ramowe sąinicjowane przez Komisjębądź jedno z państw członkowskich. Muszązostać przyjęte jednomyślnie i wiążą państwa członkowskie w zakresie treści, pozostawiając im swobodę w zakresie metod ich realizacji.
Ewaluacja decyzji ramowej z 15 marca 2001 r. przez Komisjęnie przyniosła satysfakcjonujących wyników i spowodowała podjęcie przez Komisję dalszych prac nad jeszcze większym usprawnieniem działań mających na celu ochronęofiar przestępstw. Efektem tego były postanowienia tzw. programu sztokholmskiego3, w którym określone zostały priorytety Unii Europejskiej w obszarze sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa na lata 2010-2014. W punkcie 2. programu postuluje się, aby przeanalizować różnice w gwarancjach przysługujących ofiarom przestępstw i terroryzmu w 27 państwach członkowskich, a następnie doprowadzićdo ich zmniejszenia, dążąc do zagwarantowania jak największej możliwej ochrony"4. Podobny postulat zawarty został w artykule 82 ust. 1 lit. a) i d) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej5.
Powyższe okoliczności sprawiły, że Komisja Europejska podjęła pracęnad podniesieniem standardów i harmonizacjądziałań dla ofiar przemocy na terenie całej UE. Jest to szczególnie ważne dla ofiar pokrzywdzonych w wyniku przestępstw seksualnych, przemocy domowej, uprowadzonych czy prześladowanych. Ofiara tego typu przestępstw, migrując do innego kraju, traci ochronę, którąotrzymała w kraju ojczystym. Może to prowadzić do sytuacji, w której oprawca, pomimo zakazu kontaktowania się z ofiarą, robi to bezkarnie w innym kraju, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagęprawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich (zgodnie z art. 3 ust. 2 Traktatu oUnii Europejskiej6). Nowe rozwiązania są szczególnie ważne dla członków naszego społeczeństwa - jednego z najbardziej mobilnych w Europie7.
Europejski nakaz prawny - dyrektywa
Owocem tych prac jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 13 grudnia 2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony8. Stosownie do art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom rządzącym każdego kraju swobodęwyboru formy i środków. Dyrektywy sąadresowane do państw członkowskich, a nie do innych podmiotów, w związku z czym nie mogąbyć bezpośrednim źródłem prawa i obowiązków jednostek9. Normy dyrektyw wymagają transponowania do prawa krajowego. W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości podkreślenia wymaga jednak to, że implementacja dyrektywy nie może polegać jedynie na realizacji określonej praktyki przez organy administracji - konieczne jest wydanie jednoznacznych przepisów prawnych10. Dyrektywy, w odróżnieniu od rozporządzeń, są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, a nie jego ujednolicania. Celem dyrektyw jest zbliżenie porządków prawnych państw Unii, a nie ich identyczność11.
Europejski nakaz ochrony
Głównym założeniem europejskiego nakazu ochrony jest zapewnienie ochrony osobie przed czynem zabronionym innej osoby, mogącym zagrozićjej życiu, nietykalności fizycznej lub psychicznej, godności, wolności osobistej lub nietykalności seksualnej. Dzięki wydaniu tego nakazu właściwy organ w innym państwie członkowskim może nadal chronićdaną osobę na terytorium swojego kraju. Widaćwięc, że powyższy cel nie może być osiągnięty w sposób wystarczający przez poszczególne państwa członkowskie, natomiast ze względu na jego rozmiary i skutki może byćrealizowany na poziomie Unii Europejskiej.
Europejski nakaz ochrony może zostaćwydany w sytuacji, gdy osoba podlegająca ochronie postanowi zamieszkaćlub już mieszka w innym państwie członkowskim. Nakaz może zostaćwydany wyłącznie na żądanie osoby podlegającej ochronie, która powinna wystąpić z takim wnioskiem zarówno do właściwego organu państwa wydającego, jak i wykonującego. Jednak zanim zostanie wydany powyższy nakaz, osobie stwarzającej zagrożenie należy zapewnić prawo do bycia wysłuchanym oraz prawo do zaskarżenia danego środka ochrony. O możliwości wydania takiego nakazu osoba podlegająca ochronie musi byćpowiadomiona przez właściwy organ państwa wydającego.
Europejski nakaz ochrony może byćwydany jedynie wtedy, gdy w państwie wydającym został uprzednio zastosowany środek ochrony, który nakłada na osobęstwarzającązagrożenie co najmniej jeden z poniższych zakazów lub jedno z ograniczeń:
•zakaz przebywania w określonych miejscach, miejscowościach lub na określonych obszarach, gdzie mieszka lub które odwiedza osoba podlegająca ochronie,
•zakaz lub ograniczenie wszelkich form kontaktu z osobą podlegającą ochronie, w tym kontaktów telefonicznych, elektronicznych, korespondencyjnych, faksowych czy innych,
•zakaz lub ograniczenie możliwości zbliżania się na odległość mniejszą, niż to określono, do osoby podlegającej ochronie. Zgodnie z dyrektywą, każde z państw członkowskich powinno poinformowaćKomisję o tym, który organ lub organy sądowe lub im równoważne są właściwe w świetle jego prawa krajowego do wydawania europejskiego nakazu ochrony i do uznawania takiego nakazu. Po otrzymaniu tego dokumentu właściwy organ państwa wykonującego powiadamia osobęstwarzającązagrożenie, właściwy organ państwa wydającego i osobępodlegającą ochronie o przyjęciu środka, który jest w analogicznych przypadkach dopuszczalny w świetle prawa krajowego. Informacja ta jest niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa osobie podlegającej ochronie, a także wskazuje sprawcy możliwe skutki prawne jego naruszenia, przewidziane na mocy prawa krajowego. Oczywiście wszelkie dane osoby podlegającej ochronie w takiej korespondencji nie sąujawniane.
W przypadku naruszenia co najmniej jednego ze środków podjętych przez państwo wykonujące w następstwie uznania europejskiego nakazu ochrony, właściwy organ państwa wykonującego ma kompetencje do nałożenia sankcji karnych i podjęcia wszelkich innych środków, w przypadku gdy naruszenie to wypełnia znamiona przestępstwa. Jeżeli w państwie wykonującym nie są dostępne na szczeblu krajowym żadne środki, które można zastosowaćw analogicznych przypadkach, właściwy organ państwa wykonującego zgłasza właściwemu organowi państwa wydającego wszelkie znane mu przypadki naruszenia środka ochrony opisanego w europejskim nakazie ochrony.
Podsumowanie
Państwa członkowskie mająza zadanie wprowadzićw życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy do 11 stycznia 2015 r., a więc na implementację przepisów państwa członkowskie będą miały trzy lata. W tym czasie polski ustawodawca będzie musiał przyjąć rozwiązania legislacyjne - uchwalić nowe akty prawne lub znowelizować istniejące - odpowiadające kierunkowi wskazanemu w dyrektywie. Nowe przepisy muszą zapewnićmożliwość korzystania z europejskiego nakazu ochrony. Procedura europejskiego nakazu ochrony ma zostać wdrożona we wszystkich krajach członkowskich UE, z wyjątkiem Danii i Irlandii.
Implementacja nowej dyrektywy może stać siędobrym pretekstem do zmian i poprawy istniejących rozwiązań prawnych, które nie zawsze nadążają za szybko zmieniającąsię rzeczywistością. Jak wskazuje dr Krzysztof Karsznicki, prokurator Prokuratury Generalnej, duże pole do popisu pozostaje w dziedzinie związanej zwłaszcza z ochronąświadków. Instytucja ta w innych krajach członkowskich UE jest znaczniej bardziej rozbudowana (świadkowie mogązmieniaćtożsamość, miejsce zamieszkania itd.)12. W Polsce tego typu rozwiązania przysługują jedynie osobom posiadającym status świadka koronnego. Zaimplementowany system powinien zbudowaćspójny mechanizm ochrony i wsparcia ofiar we wszystkich państwach Unii Europejskiej, w tym równieżspowodowaćpodniesienie standardów takiej pomocy w państwach, w których dotychczas takich instytucji nie było13. Wprowadzenie nowej dyrektywy powinno równieżzwiększyć zaufanie do europejskiego systemu sprawiedliwości i wymóc jeszcze bardziej skutecznąwspółpracę pomiędzy poszczególnymi organami sprawiedliwości państw Unii Europejskiej.
sierż. Bartłomiej Majchrzak - dzielnicowy Komisariatu Policji Wrocław-Krzyki, laureat konkursu Policjant, który mi pomógł" (www.policjant.niebieskalinia.pl).
Andrzej Kamiński - doktorant Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu, przygotowuje rozprawędoktorską o funkcjonowaniu procedury Niebieskiej Karty" w Polsce.
Przypisy
1Decyzja ramowa 2001/220/WSiSW z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym , Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich, Dz. U. L 82/1, str. 72-75.
2 Dziennik Ustaw, Załącznik nr 2 do nru 90, 30.04.2004, poz. 864, T. II, s. 553.
3Program sztokholmski - Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli, , Dz. U. C 115 z 4.5.2010.
4 Ibidem, s. 3.
5Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej , Dz. Urz. UE Cl 15 z 9 maja 2008 r., s. 33.
6 Ibidem, s. 5.
7 A. Makosz, Unia będzie lepiej broniła ofiary przemocy na całym swoim obszarze , Dodatek Gazeta Prawna, Dziennik Gazeta Prawna, 16.12.2011.
8 Dz. Urz. UE L 338/2 z 21 grudnia 2011 r.
9 F. Emmert, M. Morawiecki, Prawo europejskie , Warszawa-Wrocław, 1990.
10 W. Czapliński, Zarys prawa europejskiego , Warszawa 1999.
11 S. Biernal, Źródła prawa Unii Europejskiej, [w:] J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003, s. 186.
12 A. Makosz, Unia będzie lepiej broniła ofiary przemocy na całym swoim obszarze, Dodatek Gazeta Prawna, Dziennik Gazeta Prawna, 16.12.2011.
13 S. Buczma, Zapobieganie przemocy w rodzinie, Na Wokandzie", nr 7 (10), R. 2011 r., s. 21-23.
Inne z kategorii
Procedura Niebieskie Karty
19.02.2024
W 2023 roku procedura "Niebieskie Karty" została wzbogacona o kilka nowych elementów.
... czytaj dalej
25 XI – Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy wobec Kobiet
25.11.2024
25 listopada to Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy wobec Kobiet. Za jego ustanowieniem...
czytaj dalej