NIE ZBLIŻAJ SIĘ!

Aktualności

02.06.2008

Europejskie rozwiązania

Wiele krajów, dostrzegając ten problem, wprowadziło do swojego prawodawstwa instytucje zakazu zbliżania się i nakazu opuszczenia przez sprawcę mieszkania, które mają zapewnić bezpieczeństwo ofierze przemocy w rodzinie. Poniżej przedstawione zostały przykłady rozwiązań w tym zakresie w prawodawstwie trzech państw europejskich – Austrii, Niemczech i Hiszpanii - oraz polskie przepisy umożliwiające, w pewnym zakresie, izolację sprawcy od ofiary.

Wydaje się, że najbardziej modelowe rozwiązania, wyraźnie określające zakaz zbliżania się i nakaz opuszczenia mieszkania obowiązują w Austrii. Zgodnie z ustawą o Policji, znowelizowaną w 1996 roku przez ustawę o ochronie przed przemocą w rodzinie, funkcjonariusz Policji, w ściśle określonych przypadkach, w szczególności, jeśli w przeszłości dochodziło ze strony danej osoby do przemocy w tej rodzinie, ma prawo wydać nakaz opuszczenia domu i jego najbliższego otoczenia przez osobę, której zachowanie stanowi zagrożenie dla innych domowników. Nakaz policyjny obowiązuje przez okres 10 dni, a w ciągu 3 pierwszych dni po wydaniu nakazu policja jest zobowiązana co najmniej raz sprawdzić skuteczność zastosowanych środków. Za naruszenie nakazu sprawcy grozi grzywna bądź areszt. Jeśli osoba zagrożona przemocą chciałaby ten okres przedłużyć, musi złożyć w sądzie wniosek o wydanie tymczasowego nakazu opuszczenia domu i zakazu przebywania przez sprawcę w określonych miejscach. Sąd, zgodnie z ustawą Exekutionsordnung, zmienioną przez ustawę o ochronie przed przemocą w rodzinie, na wniosek osoby zagrożonej może nakazać sprawcy przemocy w rodzinie opuszczenie domu i jego najbliższego otoczenia, jak również zakazać przebywania w określonych miejscach i spotykania lub kontaktowania się z daną osobą. Zarządzenie tymczasowe sądu obowiązuje przez 3 miesiące i może być przedłużone, jeśli przed upływem tego czasu złożony zostanie pozew o rozwód lub podział majątku bądź - w przypadku konkubinatu – np. wniosek o eksmisję lub przyznanie lokalu w wyłączne użytkowanie wnioskodawcy. W takim przypadku zakaz obowiązuje do czasu prawomocnego zakończenia stosownego postępowania.

Z kolei w Niemczech instytucja zakazu zbliżania się wprowadzona została przez ustawę o cywilistycznej ochronie przed przemocą i prześladowaniem, która weszła w życie w 2002 roku. Postępowanie odbywa się przez sądem rodzinnym na podstawie przepisów postępowania cywilnego, a wszczynane jest na wniosek ofiary. Sąd, w określonych przypadkach, może nakazać, aby sprawca zaniechał wchodzenia do mieszkania osoby pokrzywdzonej, przebywania w określonym otoczeniu wokół mieszkania, odwiedzania miejsc, w których ofiara przebywa, prób łączności telefonicznej, elektronicznej, jak również prób mających na celu doprowadzenie do spotkania z ofiarą. Nakaz sądowy dotyczący przekazania wspólnie użytkowanego mieszkania do wyłącznej dyspozycji pokrzywdzonego obowiązuje przez oznaczony okres, którego długość uzależniona jest w szczególności od kwestii prawa własności do danego lokalu. Przykładowo, jeżeli wyłączne prawo do mieszkania ma pokrzywdzona, to nakaz opuszczenia mieszkania wydany przez sąd jest ostateczny, zaś gdy to sprawca jest wyłącznym właścicielem, sąd może wydać nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę najwyżej na okres 6 miesięcy. Za naruszenie sądowego nakazu przewidziana jest kara grzywny lub kara pozbawienia wolności do jednego roku.

Przepisy umożliwiające sądowi wydawanie sprawcy przemocy w rodzinie stosownych zakazów i nakazów zawiera również hiszpańska ustawa o działaniach na rzecz całkowitej ochrony przed przemocą ze względu na płeć (2004 rok), która interdyscyplinarnie reguluje przeciwdziałanie przemocy. Sąd może wydać nakaz obowiązkowego opuszczenia przez oskarżonego o przemoc ze względu na płeć miejsca zamieszkania, jak również zakaz powrotu do niego. Sąd może również zakazać oskarżonemu zbliżania się do osoby chronionej, co oznacza zakaz zbliżania się do niej w jakimkolwiek miejscu, w którym się ona znajduje, a także zbliżania się do jej miejsca zamieszkania, miejsca pracy oraz do każdego innego miejsca, w którym ona przebywa w danym momencie. Ustalona przez sąd minimalna odległość między oskarżonym a osobą chronioną nie może być przekroczona przez oskarżonego pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Polskie prawodawstwo

Na austriackich rozwiązaniach wzorowano projekt polskiej ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, proponując zawarcie w przepisach wyraźnie określonych instytucji zakazu zbliżania się sprawcy przemocy w rodzinie do ofiary i nakazu opuszczenia przez sprawcę wspólnie zajmowanego lokalu. Ostatecznie jednak regulacje te nie znalazły się w projekcie rządowym i w przyjętej przez Sejm RP ustawie. Na etapie postępowania przygotowawczego ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przewiduje możliwość zastosowania zamiast tymczasowego aresztowania dozoru policji, pod warunkiem, że oskarżony opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez sąd terminie, i określi miejsce pobytu. W razie opuszczenia lokalu jedno z ograniczeń w ramach dozoru policji może polegać na powstrzymywaniu się od kontaktu z pokrzywdzonym w określony sposób (art. 14 ustawy). Ustawa znowelizowała ponadto kodeks karny w zakresie środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. W razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej, sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (art. 41a § 1). Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób (art. 72 § 1 pkt 7a) lub opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 72 § 1 pkt 7b). Zgodnie ze znowelizowanym art. 67 § 3 kodeksu karnego sąd, umarzając warunkowo postępowanie karne, może na oskarżonego nałożyć obowiązek wymieniony w art. 72 § 1 pkt 7a. Jednocześnie na podstawie art. 13 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie sąd umarzając warunkowo postępowanie karne wobec sprawcy przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec członka rodziny, albo zawieszając wykonanie kary za takie przestępstwo oraz nakładając obowiązek, o którym mowa w art. 72 § 1 pkt 7a i 7b kodeksu karnego, określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym lub może zakazać zbliżania się skazanego do pokrzywdzonego w określonych okolicznościach.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie wprowadziła dodatkowych uprawnień dla funkcjonariuszy policji w zakresie izolacji sprawcy od ofiary. Nadal więc zastosowanie może mieć jedynie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji, stanowiący, iż policjanci mają prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, oraz dla mienia. Z pewnością w określonych przypadkach zastosowanie mieć będą przepisy kodeksu postępowania karnego (kpk) o tymczasowym aresztowaniu, a także, jak się wydaje bardziej celowe w tym zakresie, przepisy dotyczące innego środka zapobiegawczego - dozoru policji. Warto przypomnieć, że art. 275 § 2 kpk określa otwarty katalog ograniczeń swobody osoby oddanej pod dozór. Istnieje więc możliwość nałożenia na tę osobę również innych obowiązków, niż wskazane w przepisie.

Na zakończenie należy wspomnieć o rekomendacji rządu zawartej w sprawozdaniu z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Program został przyjęty 25 września 2006 roku jako załącznik do uchwały Rady Ministrów nr 162/2006 i określa, zgodnie z art. 10 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, szczegółowe działania w zakresie zapewnienia ochrony i udzielenia pomocy osobom dotkniętym przemocą, oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych na osoby stosujące przemoc oraz podnoszenia świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy w rodzinie. Sprawozdanie rządu z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, przyjęte w lipcu 2007 roku i złożone przez Radę Ministrów Sejmowi, zgodnie z art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, zawiera informacje na temat realizacji poszczególnych działań wskazanych w Programie w ostatnim kwartale 2006 roku, jak również postulaty i rekomendacje oparte na tych informacjach. Jedną z rekomendacji jest podjęcie inicjatywy zmian ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w zakresie bardziej skutecznej ochrony ofiar przed sprawcą oraz zmian kodeksu postępowania karnego w zakresie postępowania przygotowawczego.

Sylwia Spurek

Źródło: www.pismo.niebieskalinia.pl