PRZEMOC W SZKOLE W OPINII UCZNIÓW

Aktualności

02.02.2006

Wolność od poniżającego traktowania i karania

Konwencja o Prawach Dziecka w art. 19. stanowi: "Państwa będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy i zaniedbania bądź złego traktowania (...)".

W art. 3 Konwencji Europejskiej stwierdza się krótko: "Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu".

Zgodnie z przepisami oświatowymi w szkole nie wolno stosować kar naruszających godność i nietykalność cielesną ucznia. Z rozmów z młodzieżą, z rzecznikami praw ucznia wynika, że niektórym nauczycielom zdarza się używać wobec uczniów różnych form przemocy fizycznej i psychicznej. Najczęściej wymieniano szarpanie, popychanie, uderzanie ręką, książką, gąbką itp., pociąganie za ucho, a wśród przejawów przemocy psychicznej – straszenie, wyzywanie, stosowanie określeń powszechnie uznanych za obraźliwe i naruszające godność człowieka.

Przemoc fizyczna w szkole w opinii uczniów

68% ankietowanych osobiście nie doświadczyło w szkole przemocy fizycznej. Natomiast zaledwie ok. 33% stwierdziło, iż kolega/koleżanka nie doznali przemocy fizycznej ze strony nauczyciela.

Potoczna wiedza wskazuje, że przypadki przemocy fizycznej częściej dotyczą szkół podstawowych niż średnich, co potwierdza prawie 20% ankietowanych. Mogły to być zdarzenia incydentalne lub wielokrotne. Około 38% uczniów podało, że ich koledzy/koleżanki doświadczyli przemocy w szkole podstawowej. Powtarzające się przypadki przemocy dotknęły osobiście 2,3% ankietowanych i 5,7% ich koleżanek/kolegów.

Lokalizacja i typ szkoły a przypadki przemocy fizycznej

Różnice w rozkładzie wypowiedzi wynikają przede wszystkim z faktu, iż szkoły na wsi to zawsze szkoły podstawowe. Wypowiedzi wskazujących na występowanie przemocy jest nieco więcej w szkołach gminnych niż wojewódzkich, co może jedynie wskazywać na pewną tendencję, nie jest istotne statystycznie. Przemocy fizycznej nie doświadczyło ok. 70% uczniów szkół wojewódzkich i 65% miast gminnych.

Przemoc fizyczna a lokalizacja szkoły

Wypowiedzi uczniów szkół publicznych i niepublicznych nie różnią się istotnie statystycznie. Nieco więcej uczniów szkół niepublicznych – 36,3% badanych, niż szkół publicznych – 28,2% doświadczyło przemocy co najmniej raz. Statystycznie istotnie częściej przemoc fizyczna dotyczy uczniów szkół podstawowych niż średnich.

Porównując wypowiedzi uczniów LO i LZ okazało się, że częściej przemocy doświadczali uczniowie LZ niż LO (nie zdarzyło się ok. 63% uczniów LZ i 72% – LO). Przemocy w szkole podstawowej doświadczyło ok. 31% badanych z liceów zawodowych i ok. 23% badanych z liceów ogólnokształcących.

Doświadczenia dotyczące przemocy fizycznej zdecydowanie kojarzone są ze szkołą podstawową.

Konsekwencje dla nauczyciela za stosowanie przemocy fizycznej zdaniem uczniów

Zapytano uczniów, jakie konsekwencje poniósł nauczyciel, któremu zdarzyło się uderzyć ucznia. Rozkład odpowiedzi był następujący:

Ponad połowa uczniów uważa, że nauczyciel nie poniósł żadnych konsekwencji. Jedynie 4% stwierdziło, że nauczyciel przeprosił ucznia. Pozostali nie wypowiedzieli się lub nie wiedzą, czy były takie konsekwencje. W kilku przypadkach, ci którzy wybrali kategorię "inne" wpisali, że nauczyciel został zwolniony, lub dyrektor/wychowawca rozmawiał z nauczycielem.

Przemoc psychiczna w szkole w opinii uczniów

Podobnie jak o przemoc fizyczną zapytano o przemoc psychiczną rozumianą jako wyzywanie, poniżanie, stosowanie presji psychicznej itp.

Przemoc psychiczna w szkole jest zjawiskiem znacznie częstszym niż fizyczna. Prawie 60% uczniów doznało jej osobiście, a prawie 70% wie, że doświadczyli jej koleżanka/kolega. Tym razem odpowiedzi "zdarzyło się w szkole podstawowej" jest procentowo znacznie mniej niż w przypadku przemocy fizycznej.

Lokalizacja szkoły ma wpływ na rozkład odpowiedzi: przemoc psychiczna nieco częściej występuje w szkołach dużych miast niż na wsi. Inaczej, niż w przypadku przemocy fizycznej, co może warto zauważyć, choć trzeba pamiętać, że szkoły na wsi to szkoły podstawowe, co jest istotne w tym przypadku.

O przemocy psychicznej częściej informują uczniowie szkół średnich niż uczniowie szkół podstawowych. Istotnych różnic między wypowiedziami uczniów szkół publicznych i szkół niepublicznych nie zauważono. Na przemoc psychiczną skarży się nieco więcej uczniów liceów ogólnokształcących niż liceów zawodowych. W przypadku przemocy fizycznej – odwrotnie. Około 50% uczniów LZ i ok. 57% uczniów LO doświadczyło przemocy psychicznej. Przemoc nie zdarzyła się 35% badanych z LO i 41% z LZ. Przemocy wobec koleżanki/kolegi nie zauważyło 30% uczniów LZ i 23% uczniów LO.

Konsekwencje dla nauczyciela za stosowanie przemocy psychicznej zdaniem uczniów

Zapytano uczniów, czy nauczyciele ponoszą konsekwencje w przypadku, jeśli zdarzy się im np. obrazić, wyzwać, poniżyć ucznia.

Ponad 60% ankietowanych, o kilka procent więcej niż w badaniu dotyczącym konsekwencji za przejawy przemocy fizycznej, uważa, że nie było żadnych konsekwencji. Jedynie 1,5% uczniów (w przypadku przemocy fizycznej – 4,5%) podało, że nauczyciel przeprosił ucznia. Pozostali nie wiedzą lub nie wypowiedzieli się.

Przemoc w szkole a płeć i status ucznia

Zgodnie z przewidywaniami, okazało się, że częściej przemoc fizyczna dotyczy chłopców niż dziewcząt (ale w przypadku przemocy psychicznej nie ma istotnych różnic ze względu na płeć); częściej doświadczali jej uczniowie określający się jako "przeciętny" i "słaby" niż ci, którzy mówią o sobie "dobry" lub "bardzo dobry"; częściej charakteryzujący siebie jako "nie zawsze podporządkowany, miewający konflikty" niż "podporządkowany".

Przypadki przemocy w szkole

W szkołach, w których samorząd jest oceniany jako aktywny, z opinią którego liczą się nauczyciele, uczniowie mają mniej doświadczeń związanych z przemocą.

Podsumowanie

Jak wynika z przedstawionych badań, przemoc nauczycieli wobec uczniów nie jest zjawiskiem marginalnym. Nawet jeżeli uwzględnimy, że badaliśmy subiektywne odczucia, a nie obiektywne fakty, to jednak liczba badanych, którzy twierdzą, że doświadczyli przemocy ze strony nauczycieli budzi niepokój.

Ponad 30% ankietowanych doświadczyło przemocy fizycznej i dwukrotnie więcej przemocy psychicznej. Przemoc fizyczna częściej zdarzyła się uczniom szkół podstawowych niż średnich. Natomiast przemoc psychiczna wydaje się być bardziej dolegliwa w szkołach średnich. Większość uczniów nie ma poczucia, że nauczyciel ponosi za takie zachowanie jakiekolwiek konsekwencje. Zaledwie kilka procent uczniów przyznaje, że nauczyciel przeprosił ucznia.

Wydaje się, że uczniowie nie mają wystarczającej ochrony przed przemocą i złym traktowaniem, tym bardziej, iż zdaniem dyrektorów problem, jeżeli w ogóle występuje, jest marginalny (incydenty). Uczniowie nie zawsze skarżą się w obawie przed większymi konsekwencjami. Nie mają też poczucia, że złożenie skargi pomoże, a czasem wręcz uważają, że zaszkodzi.

Zatem, mimo jasnych, w tym przypadku zapisów prawnych, zarówno w ustawie o systemie oświaty, jak też w ramowym statucie szkoły, nakazujących poszanowania godności ucznia, zakazujących stosowania kar cielesnych, praktyka pokazuje, że zapisy mają jedynie charakter deklaracji trudnych do wyegzekwowania.

Elżbieta Czyż

Artykuł zamieszczony w numerze 3/26/2003 Dwumiesięcznika Niebieska Liniawww.pismo.niebieskalinia.pl