Przemoc w związkach nastolatków (cz. I)
Aktualności
Niebieska Linia 5/2009
Przemoc wśród nastolatków kojarzy się nam z przemocą rówieśniczą, do jakiej dochodzi w grupie. Przemoc na randce jest nieco innym zjawiskiem i dotyczy zachowania chłopców i dziewczyn w pierwszych relacjach intymnych. Jako dorośli mamy tendencję do minimalizowania i niedostrzegania tego problemu. Bierze się to z nieświadomości problemu.
Dorośli często najbardziej obawiają się seksu nastolatków czy ich kontaktów ze środkami psychoaktywnymi. Problem przemocy w związkach młodych ludzi schodzi na drugi, jeśli nie dziesiąty plan. W końcu nie są małżeństwem" - mówią dorośli. Wydaje się, że mechanizmy przemocy domowej nie powinny ich dotyczyć.
Kolejnym powodem minimalizowania problemu jest jego ukrywanie przez ofiary i sprawców. Młode dziewczyny nie ujawniają przemocy i mają wiele ku temu powodów, np. wstydzą się, nie wiedzą, że to, czego doświadczają, to nadużycie, boją się zakazu spotykania z chłopakiem, wierzą w jego przemianę, nie mają zaufania do rodziców i nauczycieli. A sprawcy z reguły nie widzą potrzeby ujawnia swoich nagannych zachowań.
Generalnie problem przemocy na randce wydaje się społecznie nikły w porównaniu ze skalą przestępstw, do jakich dochodzi w związkach małżeńskich. Tymczasem statystyki, przede wszystkim amerykańskie, bo takimi głównie dysponujemy, biją na alarm. Nasilenie przemocy w związkach nastolatków jest podobne do tego, co dzieje się w relacjach dorosłych. Oto kilka przykładowych danych:
■ 12% respondentek badań dotyczących przemocy wobec kobiet podaje, że było nagabywanych seksualnie przed osiągnięciem 18 roku życia;
■ większość gwałtów nie dzieje się w ciemnym parku"; 6 na 10 gwałtów na młodych kobietach wydarzyło się w ich własnych domach, mieszkaniach przyjaciół czy dalszej rodziny;
■ 38% ofiar gwałtów to kobiety w wieku 14-17 lat;
■ 20% nastolatków podaje, że zostało uderzonych pięścią, spoliczkowanych lub popchniętych przez partnera/kę;
■ najbardziej narażone na przemoc w związku są młode kobiety w wieku 16-24 lata;
■ ok. 10% nastolatków doświadczyło przemocy werbalnej lub fizycznej, której sprawcą był partner/partnerka znajdujący/a się pod wpływem alkoholu;
■ 14% nastolatków podaje, że było zastraszanych przemocą fizyczną przez swojego partnera/kę w celu uniknięcia rozstania;
■ nastolatki, które identyfikują się jako geje, lesbijki czy osoby biseksualne doświadczają podobnej przemocy jak osoby heteroseksualne;
■ w 2001 roku w USA ponad 97 tys. studentów wieku 18-24 lata było ofiarami przemocy seksualnej pod wpływem alkoholu na imprezie" czy gwałtu na randce;
■ poważnym czynnikiem ryzyka przemocy na randce jest niepełnosprawność ofiary.
Przemoc wśród nastolatków przybiera znane nam formy przemocy psychicznej, fizycznej i seksualnej. Również typowo dla naszej kultury większość sprawców przemocy to chłopcy. Jeśli sprawczyniami są dziewczyny, sięgają przede wszystkim po przemoc psychiczną. Warto się przyjrzeć szczegółowo formom przemocy na randce, ponieważ znajomość specyfiki zachowań w młodzieżowej subkulturze może nam pomóc w rozpoznawaniu problemu często głęboko skrywanego przed oczami dorosłych.
Przemoc psychiczna
Jako społeczność hołdujemy mitowi, że podstawowym sygnałem przemocy w związku jest przemoc fizyczna -siniaki, złamania itp. Prawda o przemocy jest zupełnie inna. Wszelkie statystyki na ten temat mówią, że zanim dojdzie do przemocy fizycznej w związku, zwykle poprzedza ją wielomiesięczna czy wieloletnia historia przemocy psychicznej. W niektórych związkach granica przemocy psychicznej nigdy nie zostaje przekroczona. W innych przemoc psychiczna jest preludium do innych form prześladowań stosowanych przez sprawcę.
Przemoc psychiczna potrafi być najbardziej niszczącym typem przemocy, ponieważ degraduje poczucie własnej wartości ofiary, czyniąc z niej osobę okaleczoną wewnętrznie. Do najbardziej typowych form przemocy psychicznej wśród nastolatków należą:
Wyzwiska - Jesteś gruba, głupia, leniwa, nikt cię nie będzie chciał", Suka, krowa, dziwka", Masz wielką dupę", Nie rozumiem, dlaczego się z tobą spotykam".
Ofiary z czasem przestają reagować na obelgi, bo uważają, że to prawda. Akceptują taki sposób traktowania ze strony chłopaka, ponieważ potwierdza on ich negatywną opinię na swój temat.
Kontrola za pomocą użycia nowoczesnych technologii - dla sprawcy są to kolejne narzędzia do sprawowania kontroli nad ofiarą. Kilkanaście telefonów lub SMS-ów w ciągu godziny, po to, by sprawdzić, gdzie jest dziewczyna, z kim przebywa, po co tam jest, w jakim stroju itp. Gdyby nie pewien nadmiar, można by sądzić, że mamy do czynienia z namiętną miłością, która nie pozwala wytrzymać chwili bez ukochanej. Sprawcy potrafią kontrolować każdy krok ofiary, wymuszać na niej konieczność bycia w stałym kontakcie - nie wolno jej rozstawać się z telefonem, ponieważ on w każdej chwili może zadzwonić i będzie bardzo zły, jeśli ona nie odbierze. Czasami dzwonią w ciągu nocy czy w trakcie zajęć dziewczyny, zmuszając ją do ciągłej koncentracji na relacji i utrzymując w stałym napięciu i gotowości.
Wymuszanie stałej gotowości do kontaktu ze sprawcą - wyobraźmy sobie sytuację, gdy chłopak umawia się z dziewczyną, że zadzwoni o godzinie 20.00. Jest dla niej bardzo ważną osobą, więc już od 19.45 dziewczyna będzie czujnie krążyła wokół telefonu, pilnowała, żeby nikt inny nie blokował połączenia lub będzie chodziła ze słuchawką przy sobie. Telefon nie dzwoni w wyznaczonym czasie, w ciągu następnej godziny nadal milczy. Myśli dziewczyny są coraz bardziej skoncentrowane na wyobrażaniu sobie najgorszych scenariuszy, uwaga krąży wokół sprawcy w tak intensywny sposób, że nie możliwa jest nauka czy odpoczynek. Jeśli taka sytuacja dzieje się jednorazowo, można ją zrozumieć, bo przytrafia się każdemu, jeśli to stała praktyka - stanowi formę przemocy.
Używanie wulgaryzmów jako formy adoracji - określenia suka" czy dziwka" wchodzą do języka nastolatków jako określenia o zabarwieniu pozytywnym. Umówiłem się z moją suką na wieczór" - dziewczyny uczą się reagować na te określenia w pozytywny sposób, traktując je jako wyraz twardego, męskiego przywiązania do nich.
Monopolizowanie czasu ofiary - to niezwykle romantyczne dla dziewczyny, że chłopak chce z nią spędzać każdą minutę swojego życia. Z czasem jednak zamienia się to w prawdziwą niewolę. Sprawca zaczyna dyktować ofierze, z kim wolno jej się spotykać, w jakim czasie, z kim może rozmawiać, na kogo wolno jej patrzeć itp. Autonomiczne zachowania ofiary karze wybuchami niekontrolowanej złości, odrzuceniem, przemocą fizyczną. W rezultacie ofiara powoli wycofuje się ze swoich relacji rówieśniczych i zaczyna spędzać czas tylko ze sprawcą. Zwykle w tego rodzaju związku dziewczynie nie wolno jest wychodzić z przyjaciółmi bez jego zgody lub obecności, chłopakowi wolno wszystko.
Izolowanie od rodziny i przyjaciół - idzie to w parze z monopolizacją czasu ofiary. Dla rodziców powinien to być poważny sygnał ostrzegawczy. Czy styl życia córki zmienił się w radykalny sposób, odkąd jest ze swoim chłopakiem? Czy unika kontaktów z najbliższymi? Czy zachowuje się, jakby miała ciągle jakieś sekrety? Taktyka monopolizowania czasu jest bardzo skutecznym sposobem na uzależnianie od siebie drugiej osoby. Odizolowana po jakimś czasie od otoczenia, ofiara zaczyna mieć w życiu tylko jedną bliską osobę - sprawcę. Powoduje to, że będzie trwała w związku z nim, pomimo coraz większych strat osobistych.
Sprawianie, żeby dziewczyna czuła się niepewna w różnych momentach swojego życia - wystarczy szepnąć do ucha podczas spotkania towarzyskiego: Ale ci się zrobił pryszcz" albo Masz nieświeży oddech, zrób coś", żeby ze spontanicznej osoby zrobić skurczoną, napiętą i wstydzącą się siebie istotę. Jeśli ona próbuje się bronić przed jego krytycyzmem, on mówi, że to przecież z miłości i troski o nią.
Obwinianie - z perspektywy sprawcy nic nie jest jego winą, za wszystko odpowiedzialna jest ofiara. Popchnąłem cię, bo mnie sprowokowałaś swoim komentarzem", Jestem zazdrosny, oni się na ciebie gapią, bo ubierasz się jak kurwa" itp. Za wszystkie trudności pojawiające się w związku odpowiedzialność przerzucana jest na dziewczynę, która zwykle jest nauczona kulturowo i rodzin-nie uważać, że to prawda. Często w takich sytuacjach przyjmuje taktykę starania się", tak aby następnym razem zadowolić partnera i uniknąć przemocy.
Skracanie dystansu w związku -np. mówienie kocham cię" na drugiej czy trzeciej randce, kiedy realnie nie ma nawet możliwości dobrze się poznać. Takie wyznanie uniesie pod niebiosa każdą spragnioną ciepła i akceptacji dziewczynę. Miłość nie jest możliwa w tak krótkim czasie, możliwe jest pożądanie lub fascynacja. Szybko padające wielkie wyznania miłości, zapewnienia o potrzebie związku na zawsze, mówienie Chcę, żebyś była matką moich dzieci" itp., czynią ofiary całkowicie bezwolnymi wobec oczekiwań partnera.
Wymuszanie współczucia wobec siebie - jest to sposób na przywiązywanie do siebie osoby poprzez pokazywanie się jako ofiary. Dziewczyna zaczyna widzieć sprawcę jako biednego, nie rozumianego przez nikogo, pozbawionego dobrego dzieciństwa itp.". Wymuszanie kontaktów ze sobą poprzez wpędzanie w poczucie winy: Możesz oczywiście iść na to spotkanie z koleżankami, ale mi będzie naprawdę bardzo źle bez ciebie". Sprawca czasem posuwa się do straszenia samobójstwem. Dziewczyna staje się tą jedyną, która może i chce mu pomóc. Bardzo kusząca wizja, tyle że jej konsekwencją jest całkowite ubezwłasnowolnienie pomagaczki", która nie zrobi żadnego autonomicznego kroku, obawiając się, że biedak" coś sobie zrobi.
Straszenie - zwykle zaczyna się w miarę delikatnie, od zdań: Nie myśl nawet o..." Jeśli kiedykolwiek zrobisz..., to ja...". Po jakimś czasie wypowiedzi te eskalują do poważnych gróźb przeciwko zdrowiu czyżyciu dziewczyny, jej bliskich, przyjaciół, zwierząt itp.
Sposobem radzenia sobie ze strachem ze strony ofiary jest minimalizowanie zagrożenia: On tak tylko mówi, nigdy by tego nie zrobił". Groźby dotyczące zdrowia i życia powinny być traktowane na serio i wymagają natychmiastowej interwencji.
Śledzenie - zazdrosny, kontrolujący, zaborczy partner potrafi zachowywać się w związku jak oficer śledczy: Z kim rozmawiałaś?", Czego dotyczyła rozmowa?", Gdzie byłaś 15 minut po wyjściu ze szkoły?", Dlaczego oddzwoniłaś dopiero po 30 minutach?". Dziewczyna jest rozliczana z każdej minuty swojego życia.
Upokarzanie w miejscach publicznych - jest to taktyka służąca podważeniu wartości drugiej osoby. Co ty sobie myślałaś, wkładając te szorty, myślisz, że jesteś Doda?" - pyta ni stąd, ni zowąd partner przy swoich kolegach. A potem przytula ją i daje całusa. Kiedy ona czuje się urażona, mówi jej, że jest przewrażliwiona i że tylko żartował. Wszyscy razem śmieją się z tej sytuacji. Dziewczyna wraca do domu i płacze do poduszki, nie rozumiejąc dlaczego, bo przecież wszystko jest ok.
Niszczenie cennych dla ofiary przedmiotów - jest to sposób na pokazywanie przez sprawcę swojej dominacji:Mogę wziąć wszystko, co do ciebie należy i zrobię z tym, co zechcę". Sprawca nie dba o przedmioty należące do partnerki, tak jak nie dba o jej uczucia. Ofiara płacze, bo sprawca podarł jej ulubioną książkę z dzieciństwa, a on śmieje się z jej łez, mówiąc, że jest infantylna. Po jakimś czasie ofiara myśli, że rzeczywiście jest infantylna, to była przecież jakaś głupia książka z dzieciństwa".
Przemoc seksualna
Przemoc seksualna wiąże się zarówno z fizycznym zmuszaniem do niechcianych przez partnerkę form intymności, jak i stosowaniem manipulacyjnych form nacisku, tak aby dziewczyna bała się powiedzieć nie".
Gwałt podczas randki - amerykańskie dane dotyczące gwałtów na randce są alarmujące. Ten typ przemocy stanowi 67% nadużyć seksualnych, do jakich dochodzi w populacji nastolatków. Jedna trzecia młodych kobiet w wieku 14-17 lat podaje, że przynajmniej raz w życiu doświadczyła gwałtu na randce. W starszej kategorii wiekowej liczba ofiar rośnie. Przykładowe dane pochodzą z badań Susanne Agetorn z Behavior Research Institute. Statystyki są następujące:
■ 56% dziewczyn zostało zgwałconych przez swojego chłopaka;
■ 30% dziewczyn zostało zgwałconych przez kolegę;
■ 11% dziewczyn zostało zgwałconych przez znajomego;
■ 78% dziewczyn nie powiedziało rodzicom o gwałcie;
■ 71% dziewczyn zwierzyło się swojej nastoletniej koleżance;
■ 6% dziewczyn zgłosiło gwałt na policji.
Wymuszanie różnych form intymności, np. pocałunków, jest jedną z form pokazywania dominacji: Biorę to, na co mam ochotę, nie licząc się z twoją wolą". W subkulturze młodzieżowej mało popularne jest proszenie dziewczyn o zgodę na pocałunek. Wymuszanie polega też na manipulowaniu poczuciem wartości dziewczyn, np. poprzez zarzucanie jej, że jest zimna, mało kobieca itp., bo odmawia. Sprawcy stosują pranie mózgu", wmawiając partnerkom, co jest normalne", a co nie lub, co powinny zrobić dla swojego chłopaka, bo faceci muszą to mieć, inaczej szukają gdzie indziej". Dziewczyny opowiadają o miesiącach praktyk seksualnych ze swoimi partnerami, podczas których czuły tylko ból, o zmuszaniu do współżycia z osobami trzecimi, o wymuszaniu przyglądania się seksowi swojego chłopaka z innymi partnerkami, byciu zmuszanymi do seksu bez środków antykoncepcyjnych, np. bez prezerwatywy, doświadczeniach sadystycznych form seksu itp.
Obelgi o charakterze seksualnym - Jesteś gruba, masz mały biust, jesteś niekobieca, nie umiesz się całować" itp. Degradacja werbalna sfery seksualnej dziewczyny jest narzędziem służącym podporządkowaniu ofiary, pokazaniu jej niskiej wartości w tym jakże delikatnym obszarze, po to, by sprawca czul się całkowitym panem sytuacji.
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna wydawałaby się najłatwiejszym rozpoznawalnym sygnałem przemocy, aczkolwiek bylibyśmy w błędzie sądząc, że rodzi natychmiastową reakcję obronną ofiary czy też jej otoczenia. Młode dziewczyny, podobnie jak dojrzałe kobiety w związkach, chronią sprawców, ukrywając obrażenia ciała, minimalizując przemoc, tłumacząc zachowanie sprawcy jego problemami emocjonalnymi itp. Przemoc fizyczna może też nie dotyczyć bezpośrednio ciała ofiary, wystarczy, aby sprawca w jej obecności uderzył pięścią w ścianę, kopnął z całej siły jej rower, niszcząc koło itp. Każde z tych zachowań służy wymuszeniu posłuszeństwa i zależności płynącej z lęku przed zachowaniami sprawcy.
A. Cz.
BIBLIOGRAFIA
Murray Jill, (2000), But I love him, Protecting Your Teen Daughter from Controlling, Abusive Dating Relationships,, HarperCollins Publishers Inc.
Levy Barrie, Occhiuzzo Giggans Patricia, (1995), What Parents Reed to Know About Dating Violence, Seal Press.
Miles Al, (2005) Ending Violence In Teen Dating Relationships, A Resource Guide for Parents and Pastors, Augsburg Fortress.
Inne z kategorii
„Przemoc to nie zabawa”
30.11.2023
Dziś w ramach 16 dni Przeciwko Przemocy odbył się panel ekspercki „Przemoc to nie zabawa”. Jedną...
czytaj dalej
„Przemoc karmi się milczeniem”
15.12.2023
Zapraszamy do zapoznania się z warszawską odsłoną Kampanii „16 dni akcji przeciw przemocy...
czytaj dalej