Transfer na życie

Niebieska Linia 3/2009

Terapia sprawców przestępstw seksualnych w warunkach izolacji więziennej

Terapia sprawców przestępstw seksualnych prowadzona w warunkach izolacji więziennej powinna być kontynuowana po opuszczeniu zakładu karnego w celu utrwalenia jej efektów. Byli skazani powinni być pod opieką seksuologa i/lub psychologa. Realia polskie nie dają takich możliwości.

W Polsce z roku na rok obserwujemy wzrost liczby skazanych za przestępstwa o charakterze seksualnym. Większość z nich to gwałciciele lub osoby wykorzystujące seksualnie dzieci. Molestowanie dzieci przybiera rozmaite formy: od pornografii dziecięcej, przez dotykanie narządów płciowych dziecka, skończywszy na stosunku seksualnym. Wyroki, jakie zapadają w sprawach seksualnych, najczęściej mieszczą się w przedziale 2 do 6 lat.

Oddziaływania terapeutyczne

Od 2006 roku przestępcy seksualni oprócz kary pozbawienia wolności są objęci specjalistycznymi oddziaływaniami terapeutycznymi. Wytypowanych do tego celu jest kilka zakładów karnych, przeznaczonych zarówno dla osób po raz pierwszy odbywających karę pozbawienia wolności, jak również dla recydywistów. Zakłady te miały za zadanie opracowanie programu terapeutycznego, który następnie został wprowadzony do realizacji. Programy powstały na bazie doświadczeń zawodowych psychologów z innych krajów, m.in. z Niemiec oraz Stanów Zjednoczonych, w których prowadzone są terapie dla przestępców seksualnych.

Podstawą teoretyczną programu były założenia terapii poznawczo--behawioralnej. Celem zajęć jest przede wszystkim kontrola własnych patologicznych impulsów seksualnych, rozpoznawanie cyklu dewiacyjnego i znalezienie akceptowanych społecznie metod radzenia sobie z własną seksualnością. Ponadto celem terapii jest także wzięcie odpowiedzialności za swoje czyny, ukazanie nieprawidłowego sposobu myślenia, pogłębienie wglądu we własne przeżycia. Dostrzeżenie, że mam problem i chcę coś z nim zrobić".

Okres, jaki został przewidziany na realizację programu mieści się w granicach 8-12 miesięcy i w dużej mierze zależy od aktywności uczestników grupy. Zajęcia odbywają się dwa razy w tygodniu i trwają po dwie godziny. Prowadzone są przez dwie osoby. Po każdych zajęciach prowadzący dzielą się ze sobą spostrzeżeniami, przemyśleniami i wnioskami.

Grupę terapeutyczną poprzedzają zajęcia z edukacji seksualnej, które odbywają się raz w tygodniu. Na edukację kierowane są wszystkie osoby odbywające karę za przestępstwa seksualne. Zajęcia edukacyjne prowadzone są w formie interaktywnej, daje to możliwość poznania poglądów i opinii skazanych na poruszane zagadnienia. Często uwidaczniają się wtedy zniekształcenia poznawcze dotyczące seksualności. Dzięki zajęciom skazani zyskują podstawową wiedzę z zakresu seksualności człowieka, obalane są mity i stereotypy funkcjonujące w społeczeństwie.

Krok po kroku

Cykl zajęć dla sprawców przestępstw seksualnych składa się z czterech etapów: grupa wstępna, trening empatii, trening zastępowania agresji ART oraz trening zapobiegania nawrotom. Poza terapią grupową skazani mogą korzystać z indywidualnych konsultacji psychologicznych. Pewną grupę tematów, m.in. fantazje seksualne, analizuje się podczas terapii indywidualnej.

Grupa wstępna to pierwszy etap terapii. Jest to najdłuższa część, a zarazem najtrudniejsza, ponieważ w tej części przedstawia się historię swojego życia, ukazuje się występujące mechanizmy obronne. Początkowym zajęciom towarzyszy silny opór i obawa przed zdemaskowaniem" przez pozostałych skazanych, dlatego też pierwsze zajęcia poświęcamy na budowanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania w grupie. Każdy ma prawo mówić o swoich obawach, wątpliwościach, zadawać pytania. Ustalamy też zasady, jakie będą obowiązywać podczas wszystkich zajęć. Kiedy w grupie pojawi się zaufanie, przechodzimy do omawiania historii życia każdego z uczestników. Historia życia podzielona jest na dwie zasadnicze części: część pierwsza to biografia psychoseksualna, część druga - dokładny opis popełnionego przestępstwa. Silnie uwidaczniają się wówczas mechanizmy obronne, zwłaszcza te prymitywne, jak zaprzeczenie czy wyparcie: Ja tego nie zrobiłem", Byłem pijany i nic nie pamiętam", Coś we mnie wstąpiło", Skoro jest dziecko, to musiałem ją wykorzystać". Skazani posługują się stereotypami i generalizacja-mi: Wszyscy by tak zrobili na moim miejscu", Sama tego chciała", Byłataka nieokreślona - nie mówiła tak, ale nie mówiła też nie".

Trening zastępowania agresji jest warsztatem kształtującym umiejętności społeczne. Składa się z trzech komponentów: treningu umiejętności zachowań prospołecznych, treningu kontroli złości, treningu zasad etycznych (wartości). Uczestnicy nabywają nowych kompetencji począwszy od podstawowych umiejętności społecznych, takich jak słuchanie, nawiązywanie kontaktu, proszenie o pomoc, poprzez umiejętności emocjonalne i planowania, a skończywszy na alternatywnych możliwościach wobec agresji oraz sposobach radzenia sobie ze stresem. Zmiana zachowań społecznie niewłaściwych na zachowania społecznie pożądane odbywa się w sposób ściśle zaprogramowany i jednoznaczny, poprzez cztery procedury: modelowanie, odgrywanie ról, informacje zwrotne, transfer, czyli przeniesienie ćwiczonych umiejętności na życie. Podczas treningu kontroli złości uczestnicy identyfikują czynniki wyzwalające złość, uczą się rozpoznawać sygnały wskazujące na podwyższony stan napięcia emocjonalnego. Poznają techniki, które służą do zmniejszania poziomu gniewu i nagradzania siebie za nieagresywne zachowania. W trakcie treningu wnioskowania moralnego uczestnicy poznają właściwą hierarchię wartości. Uczą się rozumienia złożonych społecznych problemów, wymagających liczenia się z prawami innych osób.

Kolejnym etapem terapii jest trening empatii. Zdolność do empatii jest jedną z najważniejszych zmiennych psychologicznych, pośredniczących w zachowaniach społecznych. Odpowiada ona za uruchamianie zachowań do ludzi" zamiast od" lub przeciw" oraz za adekwatną komunikację, zachowania altruistyczne, gotowość do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, redukowanie zachowań agresywnych. Program opiera się na założeniach teoretycznych, reprezentowanych przez:

- teorie uczenia społecznego, uznające, iż nabywanie nowych zachowań odbywa się głównie poprzez obserwowanie zachowań ważnych osób (modelowanie) oraz konsekwentnie stosowany system wzmacniania zachować pożądanych i wygaszania niepożądanych (system kar i nagród),

-teorie poznawcze, zakładające, iż aby dokonać zmiany w zachowaniu człowieka, konieczna jest analiza poznawcza zachodzącej sytuacji i świadome zaplanowanie procesu zmiany,

- teorie psychodynamiczne, podkreślające wagę dostarczania jednostce doświadczeń emocjonalnych, które mogą korygować dotychczasowe urazy oraz pełnić rolę motywującą do zmiany zachowań.

Celem zajęć jest rozwijanie umiejętności rozumienia i wyrażania własnych uczuć, emocjonalnego utożsamiania się z innymi osobami. Ukazujemy różne motywy ludzkich zachowań i uczymy interpretować sytuacje. Jednym z ważniejszych ćwiczeń jest napisanie listu do ofiary. Dzięki temu możemy zauważyć, czy skazany nadal stosuje błędne schematy poznawcze i mechanizmy obronne, a jeśli tak, to jakie. Kolejnym niezmiernie ważnym ćwiczeniem jest list od ofiary. Ma on na celu przyjęcie perspektywy osoby krzywdzonej, postawienia się na jej miejscu i dostrzeżenia, jakie straty poniosła. Podczas treningu uczestnicy prowadzą dziennik uczuć, który służy poznaniu własnych reakcji emocjonalnych.

Ostatnim etapem zajęć jest trening zapobiegania nawrotom, który ma pomóc w zidentyfikowaniu łańcucha dewiacyjnych myśli i zachowań. Jest to niezwykle ważne, gdyż jeśli nie zostaną przerwane, mogą doprowadzić do ponownego popełnienia czynu przestępczego. Uczymy rozpoznawać sytuacje i stany emocjonalne, które mogą wyzwolić cykl dewiacyjnych zachowań, czyli nawrót. Tworzymy listę sposobów przerwania łańcucha dewiacyjnego i wskazujemy zachowania alternatywne. Dla każdego uczestnika powstaje indywidualny plan zapobiegania nawrotom. Na podstawie analizy przestępstwa skazani określają czynniki spustowe i planują konkretne zmiany, których celem jest zmniejszenie ryzyka recydywy. Podkreślamy rolę wsparcia społecznego. Uczestnicy wskazują osoby ze swego otoczenia, które zostaną poinformowane o zachowaniach wysokiego ryzyka i sposobach przeciwdziałania. Uczymy budowania prawidłowych relacji z dojrzałym partnerem.

Wnioski końcowe

Skazani systematycznie i chętnie uczestniczą w zajęciach, jednak różnią się motywacją. Jedni dostrzegają swój problem i chcą sobie z nim radzić, inni nie chcą ponownie trafić do więzienia. Niektórzy przychodzą na zajęcia z nudy, jeszcze inni po to, by zwiększyć szansę na otrzymanie warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Terapia prowadzona w warunkach izolacji więziennej powinna być kontynuowana po opuszczeniu zakładu karnego w celu utrwalenia jej efektów. Byli skazani powinni być pod opieką seksuologa i/lub psychologa. Realia polskie nie dają takich możliwości. Brak jest wyspecjalizowanych placówek pozawięziennych, zbyt mała liczba specjalistów zajmujących się zaburzeniami preferencji seksualnych. Leczenie wolnościowe nie jest w żaden sposób refundowane i osoba szukająca pomocy sama musi za nie zapłacić, a są to stosunkowo duże kwoty. Jednak tylko stały kontakt ze specjalistą może uchronić przestępców seksualnych przed kolejnym przestępstwem.

A. B.-G.

BIBLIOGRAFIA

Imieliński K. (1978), Leczenie zaburzeń psychoseksualnych (w:) Bilikiewicz T., Imieliński K. (red.) Seksuologia kliniczna, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Alford B., Beck A. (2005), Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Beck J. (2005), Terapia poznawcza: podstawy i zagadnienia szczegółowe, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pospiszyl K. (2005), Przestępstwa seksualne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Salter A. (2003), Pokonywanie traumy, Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Salter A. (2005), Drapieżcy. Pedofile, gwałciciele i inni przestępcy seksualni, Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Yalom I., Leszcz M. (2006), Psychoterapia grupowa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wincze J. (2005), Ocena i leczenie nietypowych zachowań seksualnych (w:) Leiblum S., Rosen R. (red.) Terapia zaburzeń seksualnych, Gdańsk: GWP.

Inne z kategorii

116sos.pl – planowane prace techniczne [18.07.2024]

17.07.2024

Uwaga 

W związku z planowanymi pracami technicznymi, w dniu 18.07.2024 mogą wystąpić chwilowe...

czytaj dalej

Poszukujemy osoby pierwszego kontaktu i obsługi sekretariatu

26.01.2024

czytaj dalej