Zbrodnie nienawiści
Aktualności
Niebieska Linia nr 6 / 2003
Z "Raportu o dyskryminacji i nietolerancji ze względu na orientację seksualną"przygotowanego przez Stowarzyszenie Lambda w 2001 roku wynika, że 22% osób badanych należących do mniejszości seksualnych było ofiarami przemocy fizycznej, a 51% psychicznej.
Homoseksualizm w Polsce
Próbasocjologicznej analizy sytuacji mniejszości seksualnych w Polsce napotyka nawiele problemów. Po pierwsze, brakuje wiarygodnych danych dotyczących wielkościtej populacji oraz częstotliwości występowania zachowań homoseksualnych wPolsce. W tej dziedzinie mamy do czynienia jedynie z szacunkami. Na Zachodzie iw Stanach Zjednoczonych przyjmuje się, że liczba homoseksualistów waha się od5% do 10% populacji męskiej, natomiast odsetek zachowań homoseksualnych kobietjest dwa razy mniejszy. W Polsce organizacje zrzeszające osoby homoseksualne ibiseksualne (m.in. Lambda, Kampania Przeciwko Homofobii) oceniają, że mamy do czynieniaz co najmniej 2 mln osób o tej orientacji seksualnej. Zdaniem Krzysztofa Boczkowskiego10% mężczyzn w Polsce było, co najmniej przez trzy lata swojego życia,aktywnymi homoseksualistami (Boczkowski 1992, s. 25); Kozakiewicz natomiastpodaje, że 3-5% populacji to homoseksualiści, a 13% miało przypadkowy kontaktseksualny z osobami tej samej płci.
Braktwardych danych uniemożliwia przeprowadzenie reprezentatywnych badań. Nic niewiadomo także o rozkładzie tej cechy w populacji. Z obserwacji potocznejwynika, że zdecydowana większość przypadków coming out (ujawnienie swojejorientacji seksualnej innym osobom) jest pozytywnie skorelowana z miejscemzamieszkania (duże miasto), wykształceniem (wyższym), wiekiem (większośćujawniających swoją orientację seksualną to ludzie młodzi) i stanem cywilnym(osoby stanu wolnego). Nie ma danych na temat homoseksualizmu w małychmiejscowościach, w więzieniach, zakładach poprawczych i seminariach.
Jakwidać homoseksualizm w Polsce jest zjawiskiem, o którym z socjologicznegopunktu widzenia niewiele wiadomo. Z perspektywy dyskusji medialnej, jakapowstała wokół homoseksualizmu w ostatnich miesiącach, orientacja ta jawi sięjako kulturowo nowa w Polsce (choć istniała zawsze). Zaczyna być dostrzeganaspołecznie i traktowana z jednej strony jako swoisty folklor, z drugiej jakoelement wyboru tożsamościowego
zarezerwowanydla elit artystycznych, świata reklamy, mody. Środowiska homoseksualne(przynajmniej na Zachodzie i w USA) są tradycyjnie stylotwórcze, awangardowe,wyznaczają trendy w modzie i sposobie spędzania wolnego czasu. Wzorce te sąpowielane przez pozostałą część populacji (w Polsce widać to w fenomenie gejowskichi lesbijskich dyskotek, które zyskują dużą popularność; por. Rasmus-Zgorzelska2002, s. 28-29). Interesująca w tym kontekście jest społeczna recepcjamniejszości seksualnych w Polsce. Łączenie na przykład homoseksualizmu zwszelkimi patologiami społecznymi (narkomanią, pedofilią, AIDS) jest tuszczególnie znaczące. Ten kontekst, czyli z jednej strony spychanieprzedstawicieli mniejszości seksualnych poza ramy społeczne, postrzeganie ich wkategoriach "obcego", a z drugiej strony swoista moda na homoseksualny stylżycia, pozwala widzieć w stosunku społeczeństwa do mniejszości seksualnych (takjak zresztą w stosunku do innych mniejszości) odbicie nie tylkorozpowszechnionego systemu wartości, ale przede wszystkim fobii i lęków.
Homofobia
Wkwietniu 2001 roku Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziło sondażdotyczący postaw Polaków wobec homoseksualnych małżeństw.
Aż88% respondentów uważało, że homoseksualizm jest odstępstwem od normy, a 41%wyrażało zdanie, że nie można tego odstępstwa akceptować. Badani, którzyuważali, że homoseksualizm jest dewiacją, odmawiali przyznania gejom ilesbijkom prawa do wchodzenia w związki małżeńskie. Co piąty badany opowiadałsię także za ograniczeniem swobód dla homoseksualistów w sferze intymnej, czylizabronienia im uprawiania stosunków seksualnych. 84% respondentów sprzeciwiałasię adopcji dzieci przez gejów i lesbijki. Większość osób, które uczestniczyływ badaniu miała negatywny stosunek do homoseksualizmu.
Początki badań nad przemocą
W1994 roku Stowarzyszenie Lambda z Warszawy zapoczątkowało badania środowiska gejowskiegow Polsce. Badania dotyczyły dyskryminacji ze względu na orientację seksualną.Opierały się na dobrowolnych, anonimowych relacjach osób, które doświadczyłyróżnego rodzaju szykanowania. Badanych poproszono o opis przejawówdyskryminacji, których padli ofiarą. W wyniku informacji zamieszczonych wprasie gejowskiej (miesięczniki "Filo", "Inaczej", "MEN") oraz w "Życiu Warszawy",uzyskano 37 odpowiedzi listownych, zgłoszeń telefonicznych i wypełnionychankiet. Autorzy Raportu ograniczyli się do zebrania konkretnych przypadkówaktów dyskryminacji. Wiele z nich odnosiło się do okresu PRL-u.
Wartośćbadania z 1994 roku była głównie eksploracyjna. Raport umożliwił wydzieleniepewnych obszarów, w których dochodzi do dyskryminacji homoseksualistów (dom,szkoła, praca, kościół, wojsko, środki masowego przekazu). Uzyskane dane możnapotraktować bardziej jako opis przykładów (często historycznych) negatywnegotraktowania ze względu na orientację seksualną w Polsce niż analizę zjawiska.
Raport 2001
W2001 roku Stowarzyszenie Lambda przygotowało kolejny Raport o dyskryminacji.Tym razem celem było nie tylko opisanie przypadków dyskryminacji, ale izbadanie stopnia nasilenia tej tendencji. Narzędziem badawczym była ankietadystrybuowana w klubach gejowskich, prasie i portalach internetowych. W wypadkuprzemocy fizycznej i psychicznej proszono o opis reakcji policji. Podobnie jakw Raporcie z 1994 roku pytano o wszystkie przejawy dyskryminacji, nie stawianoograniczenia czasowego.
Wwyniku badania uzyskano 215 ankiet (179 pochodziło od mężczyzn, 36 od kobiet).Rozkład orientacji seksualnej wśród badanych wyglądał następująco: 72,5% respondentów(156 osób) stanowili geje, 12% lesbijki (26 osób), 4% (9 osób) biseksualnekobiety, 11% (23 osoby) biseksualni mężczyźni, 0,5% (jedna osoba) totransseksualiści. Zdecydowana większość (95%) badanych osób mieściła się wprzedziale wiekowym 18-40 lat. Tylko 4 osoby (2%) były w wieku 41-50 lat, 2osoby (1%) w przedziale wiekowym 51-60 lat i jedna osoba powyżej 60. rokużycia. Ponad połowa ankietowanych pochodziła z Warszawy, 13% z miast, któreliczyły powyżej 500 tys. mieszkańców. Tylko 4% badanych to mieszkańcy wsi.
Wnioskipłynące z zebranego materiału były następujące: ofiarą najbardziej widocznejformy dyskryminacji, czyli przemocy fizycznej był co piąty badany. Donajczęściej wymienianych aktów przemocy fizycznej należały pobicia, gwałty iataki fizyczne. Sprawcami przemocy były najczęściej osoby nieznane (28wskazań), dalej koledzy (13 wskazań), członkowie rodziny (12 wskazań),przyjaciele (6 wskazań); dwukrotnie jako sprawcy przemocy zostali wskazanisąsiedzi oraz policja. Blisko połowa (46%) przypadków przemocy fizycznejdotyczyła jednorazowych aktów. 15% doświadczyło przemocy fizycznej dwa razy, a39% aż trzy lub więcej razy. Spośród 22% ofiar przemocy aż 77% nie powiadomiłoo tym policji. Argumentowali to między innymi obawą przed negatywną reakcjąpolicji, niewiarą w skuteczność jej działań oraz obawą przed społecznymikonsekwencjami ujawnienia ich preferencji seksualnych. 21% badanych powiadomiłoorgany ścigania o zaistniałych wypadkach, ale w większości reakcję policji określilijako wrogą lub neutralną.
Zaprzejawy przemocy psychicznej autorzy badania uznali ataki werbalne, groźby,obraźliwe rysunki dotyczące homoseksualistów, szantaż, wandalizm oraz złośliwei nienawistne listy. Tak rozumianej przemocy psychicznej doświadczyło 51%respondentów. Spośród tej grupy 65% doświadczyło jej trzy lub więcej razy,17,5% dwukrotnie lub raz. Najczęstszą formą przemocy psychicznej był atakwerbalny (93 wskazania), w dalszej kolejności groźby (23 wskazania), graffiti(19 wskazań), wandalizm (7 wskazań), list (4 wskazania). Jako sprawców przemocyrespondenci wskazywali kolegów (47 przypadków), osoby nieznane (47), członkówrodziny (34), sąsiadów (15), przyjaciół oraz policję (po 5 przypadków). W 93,5%przypadków przemocy psychicznej policja nie została poinformowana o tym fakcie.5,5% badanych, którzy zgłosili się na policję, mówiło o wrogiej bądź neutralnejreakcji funkcjonariuszy policji na opisywane zdarzenia.
Analizawyników badania wskazuje, że większość homoseksualistów doświadczyłapowtarzających się aktów przemocy. Dotyczyło to zarówno przemocy fizycznej, jaki psychicznej. Znaczący odsetek sprawców przemocy stanowiły osoby znajbliższego grona: rodzina, przyjaciele, znajomi.
Raport 2002
W2002 roku ukazał się kolejny Raport o dyskryminacji. Przygotowany został przezStowarzyszenie Lambda i Kampanię Przeciwko Homofobii jako element opracowaniarealizowanego przez European Region of International Lesbian and Gay Association(ILGA – Europe) na temat sytuacji osób homo- i biseksualnych w miejscu pracy wkrajach kandydujących do Unii Europejskiej. Różnica metodologiczna w porównaniuz poprzednimi badaniami polegała na tym, że w Raporcie z 2002 roku proszono oopisanie przypadków, które miały miejsce wyłącznie w 2001 roku. Łącznie w badaniutym wzięły udział 632 osoby, czyli trzykrotnie więcej niż w poprzednich latach.Ankiety trafiały głównie w miejsca, gdzie spotykały się mniejszości seksualne.Spośród 632 ankiet 359 pochodziło od mężczyzn, 216 od kobiet, 7 od osóbtransseksualnych. Pięćdziesięciu respondentów nie ujawniło swojej płci.Struktura wieku badanych wyglądała podobnie jak w 2001 roku, tzn. prawie 90%respondentów stanowiły osoby w wieku 18-40 lat. Ponad połowa badanychpochodziła z dużych miast, liczących powyżej 500 tys. mieszkańców. 31,5% respondentówmieszkało w Warszawie. Tylko 3% to mieszkańcy wsi. W badaniu tym zapytano owykształcenie. Prawie połowa ankietowanych (47%) posiadała wykształcenie wyższelub niepełne wyższe. Zaledwie 2% badanych zakończyło edukację na poziomiepodstawowym.
W2001 roku przemocy fizycznej doświadczyło 14,2% badanych. Oznacza to, że cosiódmy respondent padł ofiarą przemocy fizycznej, która przybrała formy pobicia(40,5%), potrącenia, uderzenia bądź kopnięcia (30,6%). Najczęściej sprawcamiprzemocy były osoby nieznane (47,8%), członkowie rodziny (14,1%), koledzy iznajomi (11,5%). Jedynie 22,5% ofiar powiadomiło organy ścigania o zaistniałychsytuacjach; 74,5% badanych nie zrobiło tego.
Zdaniemautorów Raportu nie występuje korelacja pomiędzy faktem ujawnienia swojej homoseksualności(coming out) a doświadczeniem przemocy fizycznej. W grupie osób, które ujawniłyswoją orientację seksualną środowisku zewnętrznemu (64% respondentów), w 15,3%przypadków miała miejsce przemoc fizyczna. W grupie, która ukrywała swojepreferencje seksualne (26,7% badanych), przemocy doświadczyło 14,7% osób.
W2001 roku przemocy psychicznej doświadczyło 35% badanych. Najczęściej były toataki werbalne (58,5%), groźby (13,7%) oraz szantaż (7,8%). Sprawcami tychataków były osoby nieznane (33,1%), koledzy i znajomi (22,7%), członkowierodzin (17,6%). Aż dwie trzecie respondentów (65%) doświadczyło przemocypsychicznej więcej niż dwa razy. Podobnie jak w wypadku przemocy fizycznejtakże i w tych przypadkach większość ofiar nie zgłaszała się na policję(93,5%). Nie wystąpiła też znacząca korelacja pomiędzy faktem ujawnienia swojejhomoseksualności a doświadczeniem przemocy psychicznej. Wśród osób, któreujawniły swoją orientację seksualną, 37,3% doznało przemocy psychicznej; odsetekten wśród osób, które jej nie ujawniły wyniósł 36,1%.
Wnioski
AnalizującRaporty o dyskryminacji należy pamiętać o kilku istotnych rzeczach. Popierwsze, nie są to badania reprezentatywne (takie badania w odniesieniu dohomoseksualistów nie są możliwe). Analizując strukturę wieku, trzeba zaznaczyć,że badania w większości objęły ludzi młodych. Respondenci w przeważającejmierze byli mieszkańcami Warszawy oraz dużych miast. Wpłynął na to sposóbdystrybucji ankiet (przede wszystkim lokale gejowskie, które znajdują sięgłównie w dużych miastach i w których bywają w większości osoby młode) orazobserwowana migracja osób homoseksualnych do dużych aglomeracji miejskich,które zapewniają im anonimowość. Te czynniki tłumaczą nadreprezentacjęmieszkańców stolicy i ludzi w wieku 18-25 lat w badaniach. Ponadto bywalcy gejowskichklubów i dyskotek (w których rozprowadzane były w większości ankiety) to wdużej mierze osoby nie mające stałych partnerów/partnerek.
Wysokiwskaźnik przemocy wobec osób homoseksualnych, każe zadać pytanie o poczuciezagrożenia występujące w tej grupie. Jak sugeruje Dorota Majka-Rostek nieujawnianieswojej orientacji seksualnej przez homoseksualistów spowodowane jest poczuciemzagrożenia (Majka-Rostek 2002, s. 143). Z Raportu z 2002 roku wynika, że 26,7%respondentów ukrywa swoją orientację seksualną.
Trzebajednak pamiętać, że istnieją powszechnie stosowane kody pozwalającezidentyfikować osobę należącą do mniejszości. W wypadku homoseksualizmu jest tona przykład fryzura, sposób poruszania się czy ubiór.
Przyglądającsię zjawisku przemocy w odniesieniu do osób homoseksualnych widać, że osoby tesą ofiarami przemocy fizycznej i psychicznej ze względu na swoją orientację seksualną. W literaturze anglosaskiej taki rodzaj dyskryminacji, ze względu na orientacjęseksualną, płeć, wiek czy religię określa się jako zbrodnie nienawiści (hate crimes).
Podziękowania:
DziękujęPanu Krzysztofowi Śmieszkowi z Kampanii Przeciwko Homofobii i Panu KrzysztofowiKliszczyńskiemu ze Stowarzyszenia Lambda za materiały i informacje będącepodstawą artykułu.
Bibliografia:
1.Boczkowski K. (1992), Homoseksualizm, Warszawa.
2.Bojarska-Nowaczyk K., Nowakowska E. (2003), Homo-fobie, czyli czym jesthomoseksualizm i co z tego wynika, Polityka nr 32.
3.Imieliński K., Dulko S. (1988), Przekleństwo Androgyne. Transseksualizm: mity irzeczywistość, Warszawa.
4.Kozakiewicz M. (1993), Niekochani, Polityka nr 27.
5.Majka-Rostek D. (2002), Mniejszość kulturowa w warunkach pluralizacji.Socjologiczna analiza sytuacji homoseksualistów polskich, Wrocław.
6.Pietkiewicz B. (2003), Niech nas zobaczą, Polityka nr 12.
7.Raport o dyskryminacji i nietolerancji ze względu na orientację seksualną wPolsce (1994), Stowarzyszenie Lambda, Warszawa.
8.Raport o dyskryminacji i nietolerancji ze względu na orientację seksualną wPolsce (2001), Stowarzyszenie Lambda, Warszawa.
9.Raport o dyskryminacji i nietolerancji ze względu na orientację seksualną wPolsce (2002), Stowarzyszenie Lambda, Warszawa.
10.Rasmus-Zgorzelska A. (2002), Czego hetero zazdroszczą homo, City Magazine nr 6.
T.K.
Inne z kategorii
Procedura Niebieskie Karty
19.02.2024
W 2023 roku procedura "Niebieskie Karty" została wzbogacona o kilka nowych elementów.
... czytaj dalej
Konferencja „Psychoterapia Młodych”
31.01.2024
Zapraszamy do udziału w konferencji, którą objeliśmy matronatem.Konferencja odbędzie się 18-19.03.2024...
czytaj dalej