Przemoc wobec zwierząt domowych a przemoc domowa- odpowiedź na list dr. Sylwii Spurek

Artykuły „Niebieskiej Linii"

23.07.2023

Niedawno prezentowaliśmy Wam list dr Sylwii Spurek do pani Marleny Maląg Minister Rodziny i Polityki Społecznej i pana Zbigniewa Ziobro Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego w sprawie podjęcia debaty dotyczącej ochrony i przeciwdziałania przemocy wobec zwierząt domowych z dnia 25 kwietnia 2023 roku (list dostępny jest tutaj), a na łamach naszego najnowszego numeru możecie przeczytać odpowiedź pani Anny Schmidt Pełnomocniczki Rządu ds. Równego Traktowania.

Odpowiadając na wystąpienie z 25 kwietnia 2023 r. dotyczące propozycji zmian w obszarze przeciwdziałania przemocy domowej, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej prezentuje następujące stanowisko w sprawie:

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej koordynuje działania z obszaru przeciwdziałania przemocy domowej, wynikające z przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2021 r. poz. 1249 z późn. zm.) oraz postanowień Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na rok 2023. Zadania te dotyczą głównie działań o charakterze profilaktycznym, interwencyjnym i naprawczym, a ich głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom i rodzinom uwikłanym w przemoc.

Na mocy przepisów przywołanej powyżej ustawy, większość zadań realizowanych jest przez samorządy gminne w ramach procedury „Niebieskie Karty”, prowadzonej przez zespoły interdyscyplinarne lub obecne grupy robocze, w oparciu o sporządzoną diagnozę, rozeznane potrzeby i możliwości dotyczące zmiany sytuacji osób i rodzin doznających przemocy. Zgodnie z zakresem podmiotowym ustawy, metody i narzędzia określone w jej przepisach skierowane są do wszystkich kategorii osób doznających przemocy domowej, a więc do: kobiet, mężczyzn, osób starszych i niepełnosprawnych, a także dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę zmieniającą się sytuację społeczną i demograficzną, a przede wszystkim konieczność zwiększenia bezpieczeństwa osób doznających przemocy domowej, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej podjęło inicjatywę legislacyjną mającą na celu modyfikację systemu przeciwdziałania przemocy domowej, której efektem jest uchwalenie przez polski Parlament ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 535).

Znowelizowane przepisy wejdą w życie 22 czerwca 2023 r. tj. trzy miesiące po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, z wyłączeniem regulacji, które mają dłuższe vacatio legis.

Zakładają one między innymi:

1. wprowadzenie dwóch nowych form przemocy domowej tj. przemocy ekonomicznej i cyberprzemocy obok dotychczasowych: przemocy fizycznej, psychiczneji wykorzystywania seksualnego;

2. rozszerzenie kręgu osób, na które będą oddziaływać przepisy zmienionej ustawy, zwłaszcza o byłego małżonka, byłego partnera lub innego członka rodziny, niezależnie od faktu zamieszkiwania z osobą stosującą przemoc domową;

3. uregulowanie kwestii dotyczących dzieci będących świadkami przemocy domowej, które w uchwalonym kształcie ustawy będą traktowane jako osoby doznające przemocy domowej;

4. zwiększenie bezpieczeństwa i ochrony osób zagrożonych i doznających przemocy domowej, w szczególności poprzez bardziej indywidualne i podmiotowe podejście do procesu wsparcia i pomagania. W tym zakresie zostaną utworzone w gminach, grupy diagnostyczno-pomocowe, składające się z pracownika socjalnego i policjanta, którzy będą pracować odpowiednio: z osobą doznającą przemocy domowej i z osobą tę przemoc stosującą. Uczestnictwo w składzie obecnych grup roboczych to co najmniej pięciu specjalistów, co nie pozwala na zachowanie podmiotowości i atmosfery zaufania;

5. poprawę funkcjonowania systemu przeciwdziałania przemocy zarówno na szczeblu centralnym oraz na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego, między innymi poprzez:

reprezentacji różnych środowisk w składzie Zespołu Monitorującego do spraw Przeciwdziałania Przemocy Domowej (ciało opiniodawczo – doradcze Ministra),
wyraźne rozdzielenie zadań zespołów interdyscyplinarnych działających w samorządach gminnych od zadań grup diagnostyczno-pomocowych. Zespół interdyscyplinarny, to zadania o charakterze strategicznym – wyznaczającym kierunki działań „przeciwprzemocowych” w gminach. Grupa diagnostyczno-pomocowa – to działania prowadzone bezpośrednio z osobą doznającą przemocy domowej i tę przemoc stosującą;

6. rozwój działań skierowanych do osób stosujących przemoc domową poprzez wprowadzenie do przepisów ustawy programów psychologiczno-terapeutycznych, dzięki którym, obok uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych, osoba stosująca przemoc może powrócić do prawidłowych relacji w środowisku domowym;

7. pozbawienie broni palnej i amunicji osób, w przypadku wszczęcia wobec nich procedury „Niebieskiej Karty”,

8. wprowadzenie sankcji w postaci kary ograniczenia wolności bądź grzywny dla osób stosujących przemoc domową, które uporczywie uchylają się od uczestnictwa w programach korekcyjno – edukacyjnych lub psychologiczno – terapeutycznych.

W uchwalonych przepisach dokonano również zmian, modyfikacji i ujednolicenia nazewnictwa obowiązującego w dotychczasowych przepisach, a także określono dokładnie, w sposób jasny i zrozumiały dla wszystkich interesariuszy systemu, katalog osób, na które oddziałują przepisy ustawy.

Opracowując akty wykonawcze do ustawy, w tym przywołane przez Panią Poseł rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”, a także rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla osób doznających przemocy domowej oraz kwalifikacji osób tam zatrudnionych, należy ściśle przestrzegać zasad techniki legislacyjnej, z których wynika konieczność opracowania przepisów rozporządzeń zgodnych z zakresem podmiotowym i przedmiotowym określonym w przepisach ustawy.

Zaprezentowane przez Panią Poseł w wystąpieniu propozycje rozwiązań prawnych dotyczące ochrony zwierząt domowych wydają się być interesujące i mogą być przyczynkiem do rozpoczęcia szerokiej dyskusji w omawianych kwestiach, tym bardziej, że traktuje Pani Poseł przedstawione wnioski jako postulaty de lege ferenda.

Uważam jednakże, że wprowadzenie zaproponowanych regulacji prawnych do procedowanych projektów wyżej wymienionych rozporządzeń nie jest obecnie możliwe, bowiem wykracza poza upoważnienia zawarte w zmienionej ustawie, co oznacza, że nie jest zgodne z obowiązującą techniką legislacyjną. Wprowadzenie do projektów rozpo-
rządzeń przepisów dotyczących zwierząt domowych, wymagałoby rozszerzenia zakresu podmiotowego ustawy, a na pewno rozszerzenia upoważnienia ustawowego zawartego w art. 5 i art. 9d ust. 5 zmienionej ustawy.

Ponadto, wprowadzenie do ustawy przepisów, dzięki którym nastąpi rozwój programów dla osób stosujących przemoc domową niewątpliwie przyczyni się do zmiany postaw tych osób, a co za tym idzie do zmniejszenia zachowań agresywnych nie tylko w stosunku do osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, ale również w stosunku do zwierząt domowych. Zwiększona dynamika organizowania programów korekcyjno – edukacyjnych oraz psychologiczno – terapeutycznych dla osób stosujących przemoc domową, doprowadzi moim zdaniem, do ich większego upowszechnienia, większej liczby osób uczestniczących w programach, dzięki czemu przywrócone zostaną prawidłowe relacje w szerokorozumianym środowisku domowym.

Nie bez znaczenia jest również zmiana formuły funkcjonowania obecnych grup roboczych i udzielanie pomocy przez nowotworzone, po zmianie przepisów ustawy, grupy diagnostyczno – pomocowe. Zmniejszenie liczebności członków grup, uczynienie pracownika socjalnego odpowiedzialnym za pracę z osobą doznająca przemocy domowej, a policjanta – z osobą tę przemoc stosującą, pozwoli na bardziej podmiotowe podejście do procesu pomagania, a przede wszystkim do sporządzenia wnikliwej diagnozy, określenia potrzeb i realizację indywidualnego planu pomocy. Wydaje się więc, że nie powinno być przeszkód prawnych, aby podczas sporządzania diagnozy zebrać wszystkie niezbędne informacje dotyczące oceny sytuacji życiowej osób uwikłanych w przemoc, w tym również w odniesieniu do postępowania wobec zwierząt domowych.

Prawidłowo funkcjonujący lokalny system przeciwdziałania przemocy domowej powinien mieć charakter interdyscyplinarny, oparty przede wszystkim o zasadę współpracy. Wymiana informacji pomiędzy przedstawicielami służb powinna być podstawą profesjonalnych, wielowymiarowych działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa osób doznających przemocy domowej. Dlatego też uważam, że wszystkie dane mogące mieć wpływ na przywrócenie prawidłowych relacji powinny być wzajemnie przekazywane – w ramach zespołów interdyscyplinarnych, bądź też grup diagnostyczno – pomocowych. Wydaje się, że prawidłowo wdrażając przepisy ustawy do praktyki, bez kolejnej zmiany prawa w omawianym zakresie, można dokonać postulowanej przez Panią Poseł, oceny współwystępowania przemocy wobec ludzi i wobec zwierząt, tym bardziej, że przepisy karne dotyczące ochrony zwierząt zostały w ostatnich latach znacząco zaostrzone, o czym dokładnie zostanie Pani Poseł
poinformowana, zgodnie z kompetencjami, przez Ministra Sprawiedliwości.

Anna Schmidt
Pełnomocnik Rządu
do Spraw Równego Traktowania
Sekretarz Stanu