Projekt „Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej 2021”

Przemoc w rodzinie to zjawisko wciąż nie do końca rozpoznane. Dlatego też, choć z każdym rokiem wiemy o nim więcej, pogłębianie wiedzy w tym zakresie stanowi zarówno mocny fundament do poprawy edukacji w tym temacie, jak i do działań służących eliminacji tego zjawiska. Stąd też, z potrzeby pozyskania rzetelnych danych w kontekście przemocy w rodzinie, narodził się projekt „Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej 2021”.

Wciąż nie znamy realnej liczby śmiertelnych przypadków przemocy domowej w Polsce. Co prawda od wielu lat posługujemy się pewnymi przedziałami liczbowymi (od 150 do 500 ofiar rocznie), jednak warto w tym miejscu stanowczo podkreślić – są to wyłącznie dane szacunkowe. Na łamach „Niebieskiej Linii” co roku publikowane są raporty Temida a przemoc domowa autorstwa Michała Lewoca, które przedstawiają statystyki dostępne w wymiarze sprawiedliwości jako przestępstwa oznaczone jako „przemoc w rodzinie”. Niestety liczba zabójstw tamże raportowana jest zdecydowanie mniejsza niż przytoczone chociażby we wstępie liczby szacunkowe. Z kolei statystyki zbierane w ramach monitoringu Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie uwzględniają jedynie dane z realizacji procedury „Niebieskie Karty”, gromadzone przez: policję, pomoc społeczną, oświatę, ochronę zdrowia i gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż dane dotyczą wszczynanych, toczących się i zakończonych procedur „Niebieskie Karty” – próżno jednak, wśród powodów zamknięcia procedury, szukać zgonu jako szczególnego przypadku zakończenia działań pomocowych w rodzinie.

Warto dodać, że gromadzenie i upowszechnianie danych na temat zjawiska przemocy w rodzinie (z podziałem na płeć ofiar i sprawców) jest jednym z wymogów tak Konwencji w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy w rodzinie (tzw. Konwencji Stambulskiej), jak i tworzonego obecnie na Malcie Europejskiego Obserwatorium ds. Kobietobójstwa (European Observatory on Femicide) (1). Zwróćmy jednak uwagę na fakt, iż polskie władze nie realizują zarówno wymogów samej Konwencji Stambulskiej, jak i nie podjęły współpracy z Uniwersytetem Maltańskim. Podczas gdy w wielu krajach problem chociażby Femicide Watch jest żywo dyskutowany, w Polsce jest on mocno marginalizowany (2).

Z uwagi na powyższe, a także z myślą o palącej konieczności pozyskania rzetelnych danych w kontekście przemocy, powstał projekt Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej 2021. Jego celem jest podjęcie szeroko zakrojonych działań, zmierzających do monitorowania śmiertelnych przypadków przemocy w rodzinie w całym 2021 roku, a następnie opracowania pozyskanych danych w formie raportu. Co ważne, dokument będzie uwzględniać nie tylko bezpośrednie zabójstwa, lecz również i samobójstwa oraz niewyjaśnione zaginięcia w rodzinach, w których to wcześniej dochodziło do przemocy.

Koordynatorką całości projektu, a także merytorycznych prac specjalnie utworzonej na jego potrzeby Rady, jest kierowniczka Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia, Renata Durda. W składzie Rady zasiada zaś prof. Beata Gruszczyńska, dr Magdalena Grzyb, prof. Witold Klaus, dr Michał Lewoc, dr hab. Dagmara Woźniakowska-Fajst oraz dr Grzegorz Wrona. Do zadań Rady należy między innymi wskazanie potencjalnych źródeł danych i sposobów pozyskania z nich informacji (3), analiza zebranych danych oraz przygotowanie rekomendacji płynących z projektu.

Jako kryminolożka oraz kryminalistyczka wierzę, że jedynie wiarygodne dane na temat przemocy w rodzinie mogą posłużyć zarówno do edukacji społecznej, jak i do działań służących eliminacji tego zjawiska – niezmiernie trudno jest bowiem przeciwdziałać temu, co nie zostało rzetelnie zmierzone. Stąd jestem przekonana, że Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej pomoże uwiarygodnić problem przemocy domowej (nierzadko bowiem lekceważy go zarówno opinia publiczna, jak i decydenci), a tym samym zwiększy świadomość tak powagi tego zjawiska, jak i konieczność zapobiegania najlżejszym nawet przypadkom.

(1) Więcej o Europejskim Obserwatorium ds. Kobietobójstwa (EuropeanObservatory on Femicide) w artykule „Europejskie Obserwatorium ds. Kobietobójstwa” (w:) „Niebieska Linia” nr 2/127/2020.

(2) Spodziewane źródło informacji w tym zakresie to trwający obecnie projekt badawczy dr Magdaleny Grzyb, uwzględniający akta sądowe zakończonych spraw, w których doszło do zabójstwa kobiety. Z kolei w najbliższych latach (2021-2023) Eurostat planuje badanie Gender-Based Violence (Badanie przemocy uwarunkowanej płcią i interpersonalnej) we wszystkich państwach członkowskich Unii. W Polsce projekt GBV współfinansowany ze środków europejskich
będzie realizowany przez Departament Badań Społecznych GUS z udziałem m.in. prof. Beaty Gruszczyńskiej jako ekspertki w zakresie wsparcia merytorycznego i metodologicznego (również w badaniu pilotażowym). Zob. Gruszczyńska, A. Więcek-Durańska, Europejskie badanie przemocy uwarunkowanej płcią (GBV) – zagadnienia metodologiczne badań pilotażowych; „Biuletyn Kryminologiczny” Nr 26, 2019, s. 1-26 DOI 10.1000/182.

(3) W kontekście danych krajowych wykorzystane zostaną nie tylko dane instytucjonalne (Policja, prokuratura, sądy, GUS, ochrona zdrowia), lecz również dane empiryczne (monitoring mediów, współpraca z dziennikarzami i organizacjami pozarządowymi w terenie oraz gminnymi zespołami interdyscyplinarnymi ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie).

_____________

Paulina Szczupaczyńska – kryminolożka oraz kryminalistyczka. Absolwentka Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Koordynatorka projektu „Czarna Księga ofiar przemocy domowej 2021”.