Najczęściej zadawane pytania w związku z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Czy zgodnie z art. 12 a ust. 1 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) pracownicy socjalni zobowiązani są do pracy ponad czas pracy wynikający z umowy o pracę lub w dni wolne od pracy i święta?

Zgodnie z art. 12 a ust.1 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz.553, z późn. zm.) w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo – wychowawczej. Zgodnie z powyższym zapisem pracownicy socjalni mają prawo odebrać dziecko z rodziny w sytuacji gdy wykonują swoje obowiązki służbowe tj. w godzinach swojej pracy i zgodnie z warunkami określonymi w umowie o pracę wynikającymi z Kodeksu Pracy. Natomiast, może zaistnieć sytuacja, że Pracodawca chcąc rozszerzyć swoją działalność będzie chciał zorganizować np. w Ośrodku Pomocy Społecznej możliwość skorzystania z pomocy pracownika socjalnego w ramach wyznaczonych dyżurów w celu zintensyfikowania współpracy z innymi grupami zawodowymi działającymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W takim przypadku Pracodawca musi zadbać aby zatrudnieni pracownicy socjalni wykonujący powyższe zadania mieli te kwestie uregulowane w ramach umów o pracę, a także działalność taka powinna być zawarta w regulaminie Ośrodka. Ponadto, należy wskazać, iż bez względu na treść art. 12a ustawy, obowiązuje ustawa o Policji, zgodnie z którą, do podstawowych zadań Policji należy ochrona życia i zdrowia ludzi przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra. Realizując to zadanie Policja ma prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa. Należy zaznaczyć, iż przepis art. 12a nie przenosi kompetencji Policjanta na pracownika socjalnego i powinien mieć zastosowanie tylko w takich szczególnych sytuacjach, kiedy pracownik socjalny wykonując czynności służbowe, np. przeprowadzając rodzinny wywiad środowiskowy jest świadkiem sytuacji zagrażającej życiu lub zdrowiu dziecka, np. opiekunowie są niezdolni do opieki nad dzieckiem z uwagi na nietrzeźwość lub wykazują agresję w stosunku do dziecka, albo też opiekunów dziecka po prostu w mieszkaniu nie ma. W takich sytuacjach istnieje obawa, że brak interwencji spowoduje nieodwracalne w konsekwencji skutki , które mogą doprowadzić do tragedii.

Gdzie pracownicy socjalni mają umieszczać dzieci w przypadku zagrożenia ich zdrowia lub życia w związku z przemocą w rodzinie w sytuacji braku miejsc w całodobowej placówce opiekuńczo   wychowawczej lub rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia opiekuńczego?

Odpowiadając na pytanie dotyczące sytuacji odebrania dziecka z rodziny w przypadku zagrożenia jego zdrowia lub życia w związku z przemocą w rodzinie i umieszczenia go poza rodziną,należy zwrócić szczególną uwagę na fakt iż w/w przepis wskazuje, iż w pierwszej kolejności sytuacja dziecka powinna być zabezpieczona poprzez umieszczenie go u innej u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz.553, z późn. zm.) - Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Dopiero w drugiej kolejności wskazywana jest rodzina zastępcza lub całodobowa placówka opiekuńczo – wychowawcza. Niemniej jednak, w sytuacji gdy zaistnieje konieczność umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej należy mieć na uwadze, art. 74 ust. 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362), który jednoznacznie wskazuje, że zawodowa niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza o charakterze pogotowia rodzinnego nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat jeżeli zostało ono doprowadzone przez Policję. Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. z dnia 30 października 2007 r.)§ 15 ust. 4 placówki przyjmują bez skierowania oraz bez uzyskania zgody przedstawicieli ustawowych lub bez orzeczenia sądu każde dziecko w wieku poniżej 13 roku życia i zapewniają mu opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji dziecka w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki - na polecenie sędziego, doprowadzone przez Policję, szkołę lub osoby stwierdzające porzucenie dziecka, zagrożenie jego życia lub zdrowia. Warunkiem odebrania dziecka z rodziny jest podjęcie wspólnej decyzji zarówno przez pracownika socjalnego, policjanta jak również przez pracownika ochrony zdrowia. Reasumując, nie może zaistnieć sytuacja, że jednostki zobowiązane do udzielenia pomocy dzieciom, których zagrożone jest zdrowie lub życie nie będą chciały współpracować w tym zakresie i nie udzielą dziecku pomocy zabezpieczając jego sytuację w okresie ostrego kryzysu. Brak działań ze strony instytucji powinien wiązać się ze złożeniem skargi do właściwych podmiotów nadzorujących i dotyczyć powinny zarzutów nie realizowania zadań wynikających z obowiązujących przepisów.

Która ze służb uczestniczących w odebraniu dziecka z rodziny w przypadku zagrożenia jego zdrowia lub życia w związku z przemocą w rodzinie jest zobowiązana do przewiezienia dziecka do innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, rodziny zastępczej lub całodobowej placówki opiekuńczo – wychowawczej?

Odnosząc się do pytania w zakresie przewozu dzieci należy zważyć na fakt, że pracownik socjalny decyzję o odebraniu dziecka będzie podejmował wspólnie z policją oraz pracownikiem ochrony zdrowia. Zatem należy mniemać, iż jedna ze wskazanych ustawowo służb będzie dysponowała samochodem wykorzystywanym do celów służbowych. Kwestie techniczne należy więc rozstrzygnąć przy współpracy i wspólnym podejmowaniu decyzji pomiędzy trzema służbami działającymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie uczestniczącymi w zdarzeniu. Przepisy nie regulują wprost sposobu doprowadzenia dziecka. Należy jednak przyjąć za zasadę, że za kompleksowe zabezpieczenie sytuacji dziecka, odpowiadają trzy służby biorące udział w procedurze odbierania dziecka z rodziny. Niemniej jednak, jeżeli po uzgodnieniu z pozostałymi służbami, obowiązku przewiezienia dziecka podejmie się pracownik socjalny, to obowiązek ten spoczywa na samorządzie gminnym lub powiatowym jako organie odpowiedzialnym za realizację wszystkich zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W takim przypadku to samorząd gminny lub powiatowy będzie zobowiązany do zorganizowania dowiezienia dziecka do określonego miejsca w celu zabezpieczenia jego sytuacji lub do pokrycia kosztów zorganizowania transportu. Należy także mieć na uwadze, że na żądanie pracownika socjalnego Policja jest zobowiązana do udzielenia mu pomocy przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (art. 59810 kpc w związku z art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Pomoc udzielona przez Policję może więc polegać na dowiezieniu dziecka do odpowiedniej placówki lub do dalszej rodziny.

Jak należy interpretować przesłankę zagrożenie zdrowia lub życia dziecka w związku z przemocą w rodzinie?Udzielając wyjaśnień w zakresie interpretowania przesłanek wynikających ze sformułowania ustawowego zagrożenie zdrowia lub życia dziecka w związku z przemocą w rodzinie należy wskazać, iż ustawodawca nie mógł uszczegółowić przesłanek w tym zakresie gdyż jest to pojęcie bardzo szerokie i zawężenie go mogłoby spowodować w konsekwencji pominięcie zachowań czy charakterystycznych obrażeń dla dziecka krzywdzonego, a tym samym ograniczyłby właściwym służbom możliwość podejmowania działań w zakresie zabezpieczenia sytuacji dziecka i odizolowania go od sprawcy. Ponadto, należy zwarzyć na fakt, że pracownicy socjalni jako profesjonaliści w swojej dziedzinie nie powinni mieć trudności w diagnozie zachowań dziecka krzywdzonego doświadczającego przemocy w rodzinie i wynikającego z tego zagrożenia.

Którzy z pracowników socjalnych będą mieli prawo odebrać dziecko z rodziny w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie?

Art.12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie stanowi, iż w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) - Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Dopiero w drugiej kolejności wskazywana jest rodzina zastępcza lub całodobowa placówka opiekuńczo – wychowawcza. Ustawa nie wskazuje wprost na pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej ale zawiera warunek, że muszą to być pracownicy socjalni wykonujący swoje obowiązki służbowe. W praktyce przepis będzie więc dotyczył tych pracowników socjalnych, którzy przeprowadzają rodzinne wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania ofiary lub sprawcy przemocy w rodzinie. To właśnie ci pracownicy socjalni będą uprawnieni do podejmowania interwencji w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia dziecka w związku z przemocą w rodzinie.

1. Jakie dane powinny być zamieszczone w rejestrach w związku z wprowadzonymi zmianami do ustawy z dnia 12 marca 2010 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.) i dodaniem art. 46 a i 48 a dotyczącymi obowiązku prowadzenia rejestrów jednostek poradnictwa specjalistycznego jak również placówek zapewniających miejsca noclegowe. Powyższe zmiany do w/w ustawy zostały wprowadzone w ramach zmian do ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842)?

2. Czy za placówkę specjalistycznego poradnictwa należy uznać jedynie odrębną jednostkę specjalistycznego poradnictwa czy też inne placówki realizujące to zadanie i świadczące tego typu pomoc?

3. Które z placówek zapewniających miejsca noclegowe należy wykazać w rejestrze?

4. Jakie sankcje należy nałożyć na placówki, w przypadku nie zgłoszenia ich do rejestru przez podmiot prowadzący placówkę zapewniającą miejsca noclegowe czy jednostkę specjalistycznego poradnictwa? 1. W rejestrach prowadzonych przez Wojewodę powinny zostać zawarte w szczególności następujące dane:

• aktualne i dokładne dane tele-adresowe placówek;
• adresy mailowe placówek;
• godziny przyjęć interesantów w placówkach;
• wskazanie specyfiki realizowanego zadania np. Ośrodek Pomocy Społecznej w zakresie specjalistycznego prowadzi poradnictwo prawne, rodzinne, psychologiczne lub np. Ośrodek Interwencji Kryzysowej prowadzi miejsca noclegowe dla ofiar przemocy w rodzinie, samotnych matek z dziećmi.

Ponadto, jeżeli Wojewoda uzna koniczność zamieszczenia jeszcze innych danych niezbędnych do zawarcia w rejestrach, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie wyraża sprzeciwu w tej kwestii.

2. Za placówkę specjalistycznego poradnictwa, która powinna znaleźć się w rejestrze należy uznać tę, która na terenie danego województwa realizuje zadania specjalistycznego poradnictwa (czyli również takie jednostki organizacyjne pomocy społecznej, które w ramach swoich zadań ustawowych i statutowych realizują dodatkowo specjalistyczne poradnictwo), a nie jedynie odrębnych jednostek specjalistycznego poradnictwa świadczących tego rodzaju pomoc. W rejestrze (dla uściślenia informacji dla potencjalnych klientów) powinna znaleźć się odpowiednia adnotacja informująca, która z placówek jest odrębną jednostką realizującą zadania specjalistycznego poradnictwa, a które z jednostek realizują te zadania dodatkowo w ramach realizowanych działań.

3. Dla ujednolicenia informacji w sprawie konieczności tworzenia rejestru placówek zapewniających miejsca noclegowe, uprzejmie informuję że za w/w placówki uważa się takie, które prowadzą działalność w zakresie pomocy społecznej – czyli różnego rodzaju noclegownie, domy dla bezdomnych, schroniska oraz ośrodki wsparcia. Ponieważ prowadzenie rejestru miejsc noclegowych posiada charakter informacyjny, jak również ma ułatwić znalezienie schronienia organom udzielającym pomocy w ramach interwencji kryzysowej, jak i osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej, należy uznać, iż w rejestrze powinny znaleźć się zarówno publiczne, jak i niepubliczne placówki zapewniające miejsca noclegowe. Ponadto, zgodnie z art. 275 a § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555) prokurator lub sąd wydaje postanowienie o nakazie opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego może na jego wniosek wskazać miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe. W związku z tym organy wymiaru sprawiedliwości powinny mieć dostęp i wiedzę o placówkach zapewniających miejsca noclegowe.

4. Zgodnie z art. 7 w/w ustawy, do zadań wojewody należy między innymi sprawowanie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. Wydaje się więc, że jest to właściwy sposób do egzekwowania wśród podległych instytucji, spełniania obowiązków wynikających z obowiązującego prawa.

Który z przedstawicieli ochrony zdrowia powinien wchodzić w skład Zespołu Interdyscyplinarnego? Art. 9a ust. 3 pkt 5 ustawy o zmianie ustawy przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) wskazuje, iż w skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzi przedstawiciel ochrony zdrowia. W/w ustawa nie precyzuje jaki konkretnie zawód z zakresu ochrony zdrowia ma wykonywać wchodzący w skład Zespołu interdyscyplinarnego przedstawiciel. Niemniej jednak za zasadę należałoby przyjąć, że będzie to lekarz, pielęgniarka lub pielęgniarka środowiskowa. Powinna być to osoba, posiadająca doświadczenie z zakresu tematyki związanej z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie oraz która jest gotowa do współpracy z innymi grupami zawodowymi działającymi na danym terenie i zajmującymi się zawodowo tą tematyką. Ustawa nie reguluje również kwestii, dotyczącej tego czy ma to być to przedstawiciel publicznej czy też niepublicznej służby zdrowia. Wybór należy więc do organu powołującego Zespół interdyscyplinarny.

Źródło: www.mpips.gov.pl