Ochrona zdrowia

aktualizacja: 30.09.2024

Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki (art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1287).). Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Lekarz może udzielić informacji, o której mowa powyżej, innym osobom za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Obowiązek ten dotyczy także pacjentów, którzy ukończyli 16 lat. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania (art. 31 ust.1, 2, 5 o 7 ustawy o zawodach lekarza o lekarza dentysty). Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Przepisu tego nie stosuje się, gdy:

1. tak stanowią ustawy;
2. badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
3. zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
4. pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;
5. zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
6. zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

W powyższych sytuacjach ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. Lekarz jest co do zasady związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, a także nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody (art. 41 ustawy o zawodach lekarza o lekarza dentysty).

Przedstawiciele ochrony zdrowia - podobnie jak pozostałe służby, które mogą mieć kontakt z osobami doznającymi przemocy domowej – mają obowiązek reagowania w sytuacji, gdy istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa. Na każdym obywatelu spoczywa społeczny obowiązek złożenia zawiadomienia w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu. Obowiązek ten staje się obowiązkiem prawnym w odniesieniu do organów państwowych i samorządowych i wynika z art. 304 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) Brak wypełnienia tego obowiązku w przypadku zobowiązania prawnego skutkować może odpowiedzialnością karną za jego niedopełnienie. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 sierpnia 1962 roku, obowiązek zawiadomienia ciąży na instytucji, przez którą należy rozumieć przede wszystkim jej kierownictwo (zarząd), ale także każdy jej organ powołany do czuwania nad prawidłowością działania tej instytucji, tak więc  prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie, ciąży przede wszystkim na osobie pełniącej w danej instytucji funkcję kierowniczą (czyli np. dyrektorze), bądź ponoszącą z innego tytułu szczególną odpowiedzialność. Pozostałe osoby zatrudnione w danej instytucji nie są obciążone takim obowiązkiem, choć z punktu widzenia obowiązku służbowego powinny zawiadomić przełożonego o popełnieniu przestępstwa. W sytuacji nieprzekazania przez podwładnego informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa może powstać odpowiedzialność dyscyplinarna dla tej osoby. Niedopełnienie obowiązku w postaci złożenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 304 § 2 k.p.k., dla funkcjonariusza publicznego może powodować odpowiedzialność karną na mocy art. 231 § 1 k.k.. Przez niedopełnienie obowiązku rozumieć należy całkowite zaniechanie spełnienia obowiązku (brak działania), jaki ciąży na danym podmiocie z racji pełnienia funkcji publicznej, bądź na wykonaniu obowiązku niezgodnie z jego treścią.

Zgodnie  z art. 12 ust.1 ustawy z dnia 12 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej, osoby które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy domowej, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.

W sytuacji gdy osobą doznającą przemocy jest dziecko należy rozważyć również wystąpienie do sądu rejonowego, wydział rodzinny i nieletnich, z wnioskiem o wgląd w sytuację rodzinną dziecka. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 572 k.p.c. każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy.

Zadania przedstawicieli ochrony zdrowia w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej zostały uregulowane w  ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej.  Zgodnie z wymienioną ustawą osobie doznającej przemocy domowej  udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie:

• poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego;
• interwencji kryzysowej i wsparcia;
• ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobie stosującej przemoc domową korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania z osobą doznającą przemocy domowej oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby doznającej przemocy domowej;
• zapewnienia osobie doznającej przemocy domowej bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla osób doznających przemocy domowej;
• badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie;
• zapewnienia osobie doznającej przemocy domowej, która nie ma tytułu prawnego do lokalu zajmowanego wspólniez osobą stosującą przemoc domową , pomocy w uzyskaniu mieszkania;
• udzielania informacji o dostępnych formach wsparcia.

Podkreślić należy, że lekarze mają obowiązek wypełniać bezpłatne zaświadczenia lekarskie osobom doznającym przemocy domowej. Jest to obowiązek lekarza, zatem niedopełnienie go może skutkować zarówno odpowiedzialnością dyscyplinarną, jak i odpowiedzialnością karną – za niedopełnienie obowiązku. Wzór tego zaświadczenia jest określony w  rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej (Dz. U. poz. 1827).

Zaświadczenia lekarskie o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej wydawane osobom doświadczającym przemocy domowej mają często kluczowe znaczenie, gdyż na ich podstawie organy ścigania ustalają stan faktyczny sprawy, dokonują kwalifikacji prawnej czynu, dopuszczają  dowód z opinii biegłego lekarza sądowego. Pamiętać należy, że zaświadczenie lekarskie o którym  mowa powyżej nie jest tożsame z obdukcją. Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, co znaczy, że jego specjalistyczna wiedza w zakresie ustanowienia musi być niepodważalna, a organy wymiary sprawiedliwości, dla których biegły ma sporządzać swoje opinie, muszą mieć absolutne zaufanie do osoby biegłego w zakresie jego wiedzy. Instytucja biegłego sądowego to instytucja prawa sądowego procesowego, która została ustanowiona dla zapewnienia należytego funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia warunków prawidłowego wypełniania przez te organy ich zadań ustawowych. Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, a jego opinia jest dowodem w postępowaniu przed sądami i organami wymiaru sprawiedliwości. Zaświadczenie lekarskie, którego wydanie jest obecnie obowiązkiem każdego lekarza nie jest obdukcją lekarską, a jedynie materiałem, który stanowi podstawę do wykonania obdukcji przez biegłego powołanego w trakcie postępowania karnego na zlecenie organów ścigania.  

Obowiązek zawiadomienie o przestępstwie i wypełnienia zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej to obecnie nie wszystkie obowiązki lekarza z obszaru przeciwdziałania przemocy domowej. Jeżeli przedstawiciel ochrony zdrowia uzyska informację (albo podejrzenie), że osoba będąca u niego na konsultacji jest osobą doznającą przemocy domowej, ma obowiązek wszcząć procedurę Niebieskiej Karty (dotyczy to zarówno osób dorosłych, jak i dzieci). Procedura ta obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy domowej (art. 9d ust. 2 uppr). Szczególne zadania przedstawicieli ochrony zdrowia wynikające z procedury Niebieskiej Karty  to:

1. Każdorazowe udzielenie osobie doznające przemocy domowej informacji o możliwościach uzyskania pomocy i wsparcia oraz o uprawnieniu do uzyskania bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o  przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy  domowej.
2. Jeżeli stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że doznaje przemocy domowej, wymaga przewiezienia jej do podmiotu leczniczego, formularz Niebieska Karta — A wypełnia przedstawiciel podmiotu leczniczego, do którego osoba ta została przewieziona.

Za przedstawiciela ochrony zdrowia uprawnionego do działań rozporządzenie uznaje osobę wykonująca zawód medyczny, w tym lekarza, pielęgniarkę, położną i ratownika medycznego.

Obowiązkiem przedstawicieli ochrony zdrowia jest także uczestniczenie w pracach Zespołu Interdyscyplinarnego jako jego członek. W skład zespołu interdyscyplinarnego obligatoryjnie wchodzą przedstawiciele:

• jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
• gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;
• policji;
• oświaty;
• ochrony zdrowia;
• organizacji pozarządowych;
• kuratorzy sądowi

Przedstawiciel ochrony zdrowia uczestniczy również w procedurze zapewnienia dziecku ochrony na podstawie art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w domowej. Zgodnie z tym przepisem w przypadku  zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w  domową pracownik socjalny zapewnia dziecku ochronę przez umieszczenie go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, dającej gwarancję zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i należytej opieki, w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub instytucjonalnej pieczy zastępczej..

Decyzję o zapewnieniu dziecku ochrony pracownik socjalny podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem Policji, a także z lekarzem,  ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką. Decyzję podejmuje się w miarę możliwości w obecności i przy wsparciu psychologa.

Przed podjęciem decyzji o zapewnieniu dziecku ochrony, pracownik socjalny w uzgodnieniu z funkcjonariuszem Policji, a także lekarzem, ratownikiem medycznym lub pielęgniarką dokonuje oceny ryzyka zagrożenia dla życia lub zdrowia dziecka w kwestionariuszu szacowania ryzyka zagrożenia dla życia lub zdrowia dziecka.

Pracownik socjalny ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia sądu opiekuńczego, nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zapewnienia dziecku ochrony, o zapewnieniu dziecku ochrony   i umieszczeniu go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 424 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta" (Dz. U. poz. 1870).
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej (Dz. U. poz. 1827).
4. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 17 z późn. zm.).
6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 37 z późn. zm.).
7. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1287).
8. Wyrok NSA z dnia 04.06.2001 (II SA 1434/00)

Inne z kategorii

Pomoc społeczna

27.06.2013

Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Pomocy społecznej udziela...

czytaj dalej