Prawo karne a prawo cywilne: podobieństwa i różnice

Aktualności

08.06.2000

Niebieska Linia nr 3 / 2000

Jedną z trudności, z jakimispotykają się nie-prawnicy, stosujący prawo dla pomocy ofiarom przemocy jestnie tyle rozróżnienie prawa cywilnego od karnego, co rozróżnienie funkcjonowaniaprawa karnego i cywilnego.

Jak wspomniałem w poprzednimartykule, pojęcie dowodu funkcjonuje w zasadzie identycznie w obu dziedzinachprawa, tj. ten sam dowód może zostać użyty bądź w postępowaniu cywilnym, bądź wkarnym.

Inaczej jednakże przedstawiasię kwestia prowadzenia tych postępowań.

Postępowanie karne inicjowanejest poprzez złożenie zawiadomienia o zaistnieniu przestępstwa (w przypadkuprzestępstwa ściganego na wniosek składamy też dodatkowo wniosek o ściganie) doprokuratury lub policji. Procesowo jest obojętne, do którego z tych podmiotówskierujemy zawiadomienie.

Postępowanie cywilneinicjujemy, składając pozew lub wniosek od razu do sądu cywilnego. W większościprzypadków będzie to wyspecjalizowany sąd cywilny - Sąd Rodzinny i Nieletnich.

W przypadku postępowańkarnych adresatem pisma procesowego powinny być zawsze jednostki podstawowe,tj. prokuratura rejonowa, bądź podstawowa organizacyjnie jednostka policji.Jeżeli, zdaniem organów ścigania, postępowanie karne ze względów procesowych,bądź z uwagi na wagę sprawy, winno być przeprowadzone przez jednostkęstrukturalnie wyższą (np. przez prokuraturę okręgową itp.) przekazaniepostępowania odbędzie się bez udziału osoby zawiadamiającej o zaistnieniuprzestępstwa.

W przypadku postępowańcywilnych pozew lub wniosek winien być złożony zgodnie z właściwością sądu dorozpoznawania konkretnych spraw.

Większość postępowańprowadzona jest przez sądy rejonowe, są jednak postępowania, dla których sądempierwszej instancji będzie sąd okręgowy. Do takich postępowań należą pozwy o:separację, o rozwód, o ustalenie nieistnienia małżeństwa, o unieważnieniemałżeństwa, wniosek o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego, pozew orozwiązanie przysposobienia.

Postępowania zarówno karne,jak i cywilne, prowadzone są zgodnie z właściwością miejscową, tj. właściwościąmiejsca popełnienia przestępstwa — w przypadku postępowań karnych, iwłaściwością miejsca zamieszkiwania stron — w przypadku postępowań cywilnych.

Postępowanie karnepoprzedzone jest postępowaniem przygotowawczym, od woli zaś organu prowadzącegopostępowanie zależy, czy zostanie sporządzony i przesłany do sądu aktoskarżenia i jakiej treści. Rola osoby pokrzywdzonej sprowadza się w trakciepostępowania przygotowawczego albo do biernej relacji w trakcie przesłuchania,istnienia konkretnych dowodów, albo także do czynnego inicjowania ichprzeprowadzenia poprzez składanie wniosków dowodowych i sporządzaniaewentualnych zażaleń na odmowę przeprowadzenia dowodu. W trakcie postępowaniaprzed sądem osoba pokrzywdzona, o ile ustanowi się w sprawie w charakterzeoskarżyciela posiłkowego, może uczestniczyć czynnie w przeprowadzaniu przez sąddowodów przez zadawanie pytań, lub nawet składać samodzielnie wnioski dowodowe.Wiodącym jednakże w przeprowadzaniu dowodów jest sąd, a oskarżenie popieraoskarżyciel publiczny, czyli najczęściej prokurator.

W postępowaniu cywilnym brakjest etapu postępowania przygotowawczego. Sama czynność inicjowaniapostępowania przez złożenie wspomnianych wyżej pism procesowych oraz ich treśći zakres zależy wyłącznie od inicjatywy strony (takie zasady odnośnie dopostępowań karnych obowiązują tylko w przypadku postępowań z oskarżeniaprywatnego, tj. postępowań o: naruszenie nietykalności cielesnej, lekkiegopobicia nie naruszającego funkcji organów ciała na okres powyżej siedmiu dni ,znieważenia i zniesławienia).

W postępowaniu cywilnymstrona może, a właściwie powinna, wykazywać należytą inicjatywę dowodową,ciężar udowodnienia bowiem zawsze spoczywa na stronie, która wywodzi określonetwierdzenie i domaga się od sądu wydania określonej decyzji merytorycznej(postanowienia lub wyroku). Nikt nie zastąpi w tym strony (prócz wynajętego wtym celu lub przyznanego z urzędu adwokata działającego jako pełnomocnikstrony).

Postępowanie karne zarównoprzygotowawcze, jak i przed sądem, ma na celu wszechstronne wyjaśnieniewszelkich okoliczności związanych z zaistnieniem przestępstwa, wszystko możesię okazać bowiem istotnym przy określaniu zakresu winy i wymiaru kary. Okazaćsię więc może w praktyce, że zakres aktu oskarżenia, a potem wyroku,przedmiotowy i podmiotowy (a więc w zakresie dotyczącym czynu i sprawcy) możebyć inny - nie tylko węższy, ale także szerszy od woli osoby pokrzywdzonejprzestępstwem.

W postępowaniu cywilnym sądjest związany treścią (zakresem) powództwa lub wniosku i poza ów zakres niewykroczy (pewnym, choć nie do końca, wyjątkiem są kwestie dotyczące dobramałoletnich dzieci). Czego się więc od sądu cywilnego nie domagamy, tego niedostaniemy.

Oczywistym jest, że wpostępowaniu karnym przed sądem możemy liczyć na to (a czasem, niestety,daremnie, dobrze jest więc być oskarżycielem posiłkowym), że środek odwoławczyzłoży za nas prokurator. W postępowaniu cywilnym musimy to zawsze zrobić sami.

W postępowaniu karnym (zoskar-żenia publicznego) osoba pokrzywdzona nie ponosi kosztów postępowania.

Postępowania cywilne są, zmałymi wyjątkami (np. pozew o alimenty czy pozwy do sądów pracy), płatne.Zawsze jednak można, udowadniając brak środków finansowych, wnosić do sądu ozwolnienie całkowite lub częściowe od ponoszenia tych kosztów. Rezygnacja zinicjowania postępowania cywilnego tylko w obawie, że nie podołamy kosztom, niepowinna więc mieć miejsca.

Na zakończenie kwestiapodstawowych pojęć:

Strony w postępowaniu karnymto: pokrzywdzony, oskarżyciel, sprawca-podejrzany, a przed sądem oskarżony.

Strony w postępowaniucywilnym to (wyliczenie niepełne): poszkodowany, powód, (wnioskodawca), pozwany(uczestnik postępowania).

Adwokat występuje: wpostępowaniach karnych jako obrońca oskarżonego lub jako pełnomocnikoskarżyciela posiłkowego. W postępowaniach cywilnych adwokat występujewyłącznie jako pełnomocnik stron.

Zasady przyznawania adwokata,jako pełnomocnika, są identyczne w obydwu rodzajach postępowań i w zasadzietożsame z warunkami zwalniania od ponoszenia kosztów sądowych.

Postępowania karne prowadzonesą na podstawie kodeksu karnego (Kk) w sposób przewidziany w kodeksiepostępowania karnego (Kpk).

Postępowania cywilneprowadzone są, między innymi, na podstawie kodeksu cywilnego (Kc) lub kodeksurodzinnego i opiekuńczego (KRiOp), w sposób przewidziany w kodeksiepostępowania cywilnego (Kpc).

Wykonywaniem orzeczeń sądówkarnych zajmują się wydziały egzekucyjne tychże sądów, bezpłatnie i z urzędu(tj. bez inicjatywy pokrzywdzonego).

Wykonywaniem orzeczeń sądówcywilnych zajmują się komornicy, po dostarczeniu im przez stronę odpisuprawomocnego wyroku opatrzonego klauzulą wykonalności, i oczywiście odpłatnie.

J.P.