Przemoc finansowa wobec osób starszych

Niebieska Linia 3/2009

Doświadczenia brytyjskie

Sprawcami przemocy finansowej wobec osób starszych są najczęściej członkowie rodziny. Na skutek ich działań seniorzy tracą oszczędności, mieszkanie, są pozbawiani korzyści materialnych, które im przysługują, popadają w długi lub zostają całkowicie pozbawieni środków do życia.

Brytyjskie organizacje charytatywne, takie jak Help The Aged, Action on Elder Abuse czy Comic Relief, od lat zajmują się przeciwdziałaniem przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej oraz finansowej doświadczanej przez osoby starsze.

Oficjalne statystyki mówią o 500 tys. osób starszych doświadczających nadużyć, jednak brytyjskie organizacje pozarządowe alarmują, że wiele przypadków przemocy nigdy nie zostaje zgłoszonych. Dane liczbowe są bezlitosne - aż dwie trzecie nadużyć popełnianych jest w miejscu zamieszkania osoby starszej, a sprawcami przemocy są najbliżsi. Szczególnie narażeni na przemoc są seniorzy w wieku 80-89 lat¹.

W 2007 roku Departament Zdrowia oraz organizacja Comic Relief opublikowali raport określający skalę oraz naturę zjawiska przemocy wobec osób starszych, w tym charakterystykę zjawiska przemocy finansowej. Według uzyskanych danych aż 7 seniorów na 1000 jest ofiarą przemocy finansowej². Za przemoc finansową uznawana jest kradzież, wymuszenie, wyłudzenie oraz przywłaszczenie pieniędzy, mienia lub nieruchomości.

Badanie, przeprowadzone na 2 tys. ankietowanych osób powyżej 66. roku życia, wykazało również, że:

■ Ryzyko doświadczenia przemocy finansowej częściej dotyczy osób samotnych, przebywających w domach opieki społecznej, osób będących w separacji i rozwiedzionych oraz chorych.

■ Około 30% nadużyć natury finansowej jest popełnianych przez opiekunów.

■ 25% sprawców przemocy mieszka w domu swojej ofiary.

Dorastanie nic nie kosztuje, starzenie się jest kosztowne³

Raport Departamentu Zdrowia ujawnił, że najczęściej sprawcami przemocy finansowej są członkowie rodziny. Potwierdzają to także informacje zebrane przez pracowników Action on Elder Abuse (AEA). Na bazie informacji uzyskanych z telefonu zaufania, AEA stworzyła raport dostarczający rzetelnych danych na temat natury przemocy finansowej skierowanej wobec osób starszych. W 2006 roku odnotowano 471 zgłoszeń nadużyć finansowych. Analiza zebranego materiału pokazała, że:

■ Ofiarami przemocy finansowej były głównie kobiety powyżej 81. roku życia.

■ 35% sprawców kradzieży żyło w tym samym domu co ofiary i odmawiało opuszczenia miejsca zamieszkania.

■ Sprawcami nadużyć byli przeważnie synowie i/lub córki ofiar, w wieku 41-60 lat.

■ 2 108 236 funtów zostało skradzionych, zdefraudowanych lub wymuszonych od osób starszych.

■ 24% domów zostało sprzedanych lub odebranych bez zgody ich właścicieli.

■ 17% nieruchomości zostało wymuszonych pod wpływem szantażu lub wykorzystując nieświadomość starszej ofiary.

■ W 5% przypadków złodzieje uzyskali uprawo do części własności posesji należących do ofiar.

■ W 3% przypadków nadużyć sprawcom udało się uzyskać kredyt pod zastaw domu osoby starszej.

■ Całkowita finansowa strata, jaką poniosły ofiary przemocy finansowej, została oszacowana na 7 840 880 funtów⁴.

Codzienność

Na skutek działań sprawców przemocy finansowej osoby starsze tracą oszczędności, mieszkanie, są pozbawiane korzyści materialnych, które im przysługują, popadają w długi lub zostają całkowicie pozbawione środków do życia. Raport AEA pokazuje dramatyczne historie ofiar przemocy finansowej oraz codzienność, w której żyją. Poniższe przykłady prezentują rodzaj i skalę dokonywanych nadużyć.

■ Starsza pani mieszka z córką, która co tydzień kradnie z jej emerytury 20 funtów.

■ Trzy córki i syn wymusili od matki upoważnienie do jej konta i pozbawili ją w ten sposób oszczędności w wysokości 5500 funtów.

■ Córka ukradła 130 tys. funtów głuchoniemej matce, utrzymując, że kwota została jej darowana. Matka, będąc w pełni władz umysłowych, zaprzeczyła temu. Kradzież takiej sumy była dla starszej pani równoznaczna z utratą środków do życia.

■ Syn, opiekun rodziny, okradł swoją matkę ze wszystkich pieniędzy. Nie karmił jej odpowiednio i nie dbał o nią. Starsza pani miała myśli samobójcze.

■ Starszy ojciec był zmuszany do mieszkania we własnym domu w jednym pokoju z trzema innym osobami.

■ Siostra ukradła 300 tys. funtów swojemu niepełnosprawnemu bratu tuż przed jego śmiercią.

■ Starszy mężczyzna przeniósł się do szopy ogrodowej, po tym jak jego córka stosowała przemoc wobec niego w jego własnym domu. Mężczyzna był zaniedbany, miał myśli samobójcze.

■ Córka pozbawiła matkę 130 tys. funtów. Starsza pani była bardzo zaniedbana (ważyła niecałe 42 kilogramy), a jedzenie, które jadła, było przeterminowane⁵.

Doświadczenie organizacji AEA pokazuje, że wielu sprawców przemocy finansowej przyznaje, że mają dostęp do kont oraz wydają duże sumy pieniędzy należące do osób starszych. Finansowi oszuści zasłaniają się przyzwoleniem ofiary na dysponowanie jej majątkiem. Niestety, zaawansowany wiek, niepełnosprawność, ograniczona świadomość osób starszych uniemożliwia zakwestionowanie takiego przyzwolenia. W tej sytuacji prawdopodobieństwo, że nadużycie znajdzie satysfakcjonujący finał w sądzie oraz że ofiara otrzyma należną rekompensatę finansową, jest prawie zerowe.

Pobieranie emerytur przez osoby starsze jest również obszarem podatnym na manipulację ze strony nieuczciwych krewnych i opiekunów. 98% emerytur brytyjskich seniorów jest bezpośrednio przelewanych na konto bankowe. W sytuacji, w której osoby starsze są niezdolne do osobistej wypłaty emerytury, decydują się skorzystać z pomocy rodziny, sąsiadów czy opiekunów. Udzielenie informacji o numerze PIN osobom trzecim automatycznie stawia osoby starsze w roli ofiary przemocy finansowej. W tym przypadku prawo jest bezradne - świadome udostępnianie kodu PIN uniemożliwia postawienie sprawcy przemocy w stan oskarżenia.

Analogiczny problem pojawia się w przypadku wypłaty osobom starszym środków finansowych przeznaczonych na opiekę oraz pomoc (ang. direct payments⁶). Wielu beneficjentów nie ma zaufanych osób, którym mogliby powierzyć pieniądze otrzymane od władz lokalnych.

W przeciwdziałaniu przemocy finansowej skierowanej wobec osób starszych bardzo ważna jest czujność i współpraca takich instytucji, jak banki, policja, opieka społeczna czy organizacje charytatywne. Szczególnie istotna jest rola instytucji finansowych. Niektóre banki w Wielkiej Brytanii zaczęły prowadzić szkolenia dla swoich pracowników, podczas których zwraca się uwagę na nadużycia finansowe wobec osób starszych. Jednak ciągle nie są to szkolenia obowiązkowe.

Znaki

Ze względu na specyfikę zjawiska przemocy finansowej - sprawcami przemocy są osoby z najbliższego otoczenia seniora, a dramat rozgrywa się w domach ofiar - trudno o diagnozę problemu i skuteczną pomoc.

Prezentowane poniżej wskaźniki mogą, ale nie muszą, wskazywać na doświadczanie przemocy finansowej przez osobę starszą. Chcąc skutecznie zdefiniować problem nadużyć i oszustw finansowych, nie należy skupiać się na pojedynczym symptomie, a raczej szukać zależności pomiędzy pojedynczymi wskaźnikami lub grupami wskaźników.

■ Niezapłacone rachunki, rosnące długi, zawiadomienie o nakazie eksmisji.

■ Wyciągi bankowe, będące świadectwem transakcji i wypłat, których osoba starsza nie pamięta i nie może wytłumaczyć.

■ Nowi przyjaciele".

■ Brak dokumentacji dotyczącej umów finansowych.

■ Zaginięcie mienia należącego do osoby starszej.

■ Podejrzane podpisy na czekach pieniężnych lub innych dokumentach.

■ Nietypowe transakcje na koncie starszej osoby, np. częste transfery pomiędzy kontami oraz wysokie wypłaty z konta i/lub bankomatu.

■ Niejasne tłumaczenia osoby starszej lub jej opiekuna dotyczące finansów ofiary.

■ Zmiana w zachowaniu (depresja, złość, agresja, apatia) i wyglądzie fizycznym osoby starszej (utrata wagi, zaniedbanie higieny osobistej, noszenie wciąż tych samych ubrań).

Epilog

Przemoc finansowa jest cichym dramatem ludzi starszych zdanych na opiekę osób trzecich (rodzin, instytucji). Kiedy wymawiamy słowo przemoc, myślimy przeważnie o przemocy fizycznej lub psychicznej - przemoc finansowa jest tematem zaniedbywanym przez dyskurs społeczny. Ten naganny moralnie i prawnie proceder coraz częściej staje się akceptowanym i integralnym elementem życia codziennego, również polskich seniorów. Ofiary przemocy materialnej są w większości przypadków zaniedbywane i wykorzystywane przez osoby z najbliższego otoczenia (dzieci, wnuki, rodzeństwo, opiekunów) i ze względu na szeroko pojętą zależność od swoich oprawców skazane na samotność w swym cierpieniu.

Istnieje społeczne przyzwolenie na ignorowanie prawa do samostanowienia osób starszych, potrzeby tej grupy wiekowej są deprecjonowane i odsuwane na margines życia społecznego i rodzinnego. Zmiany, jakie zachodzą w funkcjonowaniu fizjologicznym i poznawczym osób starszych, są powszechnie wyolbrzymiane i wykorzystywane, dlatego w wielu przypadkach osoby starsze tracą swoją podmiotowość i prawo do godnego życia, a zyskują status ofiary. W tej sytuacji już niedaleko do zaniedbywania i stosowania przemocy, w tym również do nadużyć natury finansowej.

P. G.

Przypisy:

¹ www.helptheaged.org.uk.

²The UK study of Abuse and Neglect of Older People, Comic Relief and Department of Health.

³ Śródtytuł pochodzi od tytułu raportu The cost of living: 'growing up is free, growing old is expensive', opublikowanego przez Action on Elder Abuse.

⁴The cost ofliving...

⁵ Ibidem.

⁶Direct payments są świadczeniami władz lokalnych dla ludzi, którzy potrzebują pomocy ze strony instytucji społecznych i którzy chcieliby płacić samemu za pomoc oraz opiekę i nie być zależnym od służb przydzielonych odgórnie przez lokalne władze. Direct payments przelewane są bezpośrednio na konto w banku, towarzystwie oszczędnościowym, poczcie czy też na konto oszczędnościowe (źródło: ukipedia.londynek.net).

Inne z kategorii

„Hola Hola” – nowy teledysk DAGADANA we współpracy z Niebieską Linią IPZ

28.03.2025

„Hola hola” – to opowieść o rozmowie matki z córką...

czytaj dalej

116sos.pl – planowane prace techniczne [18.07.2024]

17.07.2024

Uwaga 

W związku z planowanymi pracami technicznymi, w dniu 18.07.2024 mogą wystąpić chwilowe...

czytaj dalej