Nowe narzędzie diagnostyczne dla lekarzy

Skala przemocy wobec osób starszych jest duża, choć nie ma to odzwierciedlenia w oficjalnych statystykach. Dlatego z inicjatywy Fundacji Projekt Starsi powstał Formularz Oceny Ryzyka Przemocy (FORP) jako narzędzie umożliwiające i ułatwiające lekarzom diagnozowanie przemocy wobec osób starszych.

Magdalena Rutkiewicz

(...)

Formularz Oceny Ryzyka Przemocy wobec starszych

Formularz Oceny Ryzyka Przemocy wobec starszych opracowano w ramach projektu „Tworzenie systemu ochrony starszych przed przemocą”, który Fundacja Projekt Starsi realizowała w partnerstwie z firmą badawczą Lokalne Badania Społeczne oraz Narodowym Instytutem Geriatrii Reumatologii i Rehabilitacji (NIGRiR) oraz dwoma placówkami podstawowej opieki zdrowotnej: w Łodzi i Siedlcach. 

Punktem wyjścia prac ekspertów nad FORP było popularne narzędzie dla lekarzy – kanadyjski formularz EASI. Pomimo wielu zalet, posiada też kilka istotnych słabości, co skłoniło to ekspertów do rozpoczęcia prac nad własnym, autorskim narzędziem, lepiej dostosowanym do polskiego systemu przeciwdziałania przemocy. W pracach nad nim eksperci wykorzystali wzór EASI oraz 6 innych najpopularniejszych na świecie formularzy, a także wyniki badań nad przemocą wobec starszych.

Równocześnie powstała także polska wersja formularza EASI, ze stworzoną przez ekspertów procedurą postępowania.

Obydwa formularze, Formularz Oceny Ryzyka Przemocy wobec starszych FORP z procedurą oraz EASI z procedurą zostały przebadane w badaniu pilotażowym i głównym na łącznej grupie 305 osób starszych (153 EASI i 152 FORP) w dwóch placówkach podstawowej opieki zdrowotnej w Łodzi i Siedlcach oraz na oddziale szpitalnym NIGRiR w Warszawie. Badania wykazało, iż główne cechy formularza FORP w zestawieniu z EASI to: elastyczna procedura stosowania (swobodna rozmowa, możliwość zmiany kolejności pytań), wysoka wartość poznawcza, konkretne wyniki, precyzyjne trafianie w określone punkty diagnostyczne, dłuższy czas badania pacjenta (ok. 5-7 min), większa kompleksowość i spójność logiczna, wymóg większego zaangażowania ze strony lekarza.

Kiedy należy stosować FORP?

Podstawowym zadaniem FORP jest pomoc lekarzom w rozpoznawaniu przypadków przemocy wobec osób starszych. Dodatkowym celem jest uwrażliwienie lekarzy na ten problem i zachęcenie ich do kierowania osób starszych do organizacji czy instytucji pomocowych.

Formularz stosujemy do diagnozowania pacjentów, względem których istnieje podejrzenie, na podstawie rozmowy, wyglądu i/lub zachowania pacjenta lub osób z jego otoczenia, że mogą doznawać przemocy. Wskazaniami do przeprowadzenia badania może być niepokojący sposób zachowania pacjenta (np. osoba wylękniona, nieutrzymująca kontaktu wzrokowego), ubranie nieadekwatnie do sytuacji i pory roku, a także ślady na ciele, mogące świadczyć o doznawaniu przemocy fizycznej (np. zauważalne siniaki, zasinienia, zadrapania, inne obrażenia ciała).

Dla kogo przeznaczony jest formularz?

Narzędzie jest przeznaczone dla pacjentów posiadających prawidłowe funkcje poznawcze (rozumiejących znaczenie słów i zadawanych pytań). Formularz można zastosować w diagnozowaniu osoby, u której stwierdza się łagodne zaburzenia poznawcze (MCI), ale nie jest przeznaczone dla osób z otępieniem. Przed zastosowaniem formularza zaleca się zbadanie pacjenta testem MMSE (narzędzie przesiewowe do oceny otępień). Jeśli nie ma takiej możliwości, lekarz, na podstawie własnej obserwacji i rozmowy z pacjentem, może dokonać samodzielnej oceny.

Sposób wypełniania formularza i warunki prowadzenia rozmowy

Udział w badaniu jest dobrowolny i nie wymaga uzyskania pisemnej zgody pacjenta. Wypełnianie formularza powinno odbyć się w okolicznościach zbliżonych do nieformalnych i na podstawie rozmowy z pacjentem. Zaleca się zapewnienie pacjentowi warunków gwarantujących poczucie bezpieczeństwa, poufności i intymności oraz przeprowadzenie „zwyczajnej”, naturalnej rozmowy. Badanie z zastosowaniem formularza należy potraktować jako element diagnozowania stanu zdrowia pacjenta. Lekarz może rozpocząć rozmowę następująco: Niepokoi mnie kilka rzeczy w Pana(i) sytuacji, więc chciał(a)bym zadać kilka pytań. Kluczowe jest uzyskanie odpowiedzi na pytania zamieszczone w formularzu, ale nie jest istotna kolejność ich zadawania.

Jak wypełnić formularz?

Posługując się formularzem, lekarz powinien przeprowadzić swobodną rozmowę z badaną starszą osobą, uzyskując odpowiedzi na wszystkie pytania, zaznaczając odpowiedź przy każdym pytaniu znakiem „X”. Na część pytań lekarz powinien uzyskać odpowiedzi prowadząc rozmowę z pacjentem, a na niektóre pytania odpowiada sam, na podstawie własnej obserwacji. Na podstawie rozmowy z pacjentem(tką) lub własnej obserwacji lekarz uzyskuje odpowiedzi na pytania o stopień samodzielności w wykonywaniu podstawowych i złożonych czynności życia codziennego badanej osoby. 

Po uzyskaniu odpowiedzi lekarz może zanotować uwagi w specjalnej rubryce i w zależności od wyniku badania, powinien podjąć odpowiednie działania opisane jako procedura ZIELONA (oznaczona znakiem [znak koła z formularza], ŻÓŁTA [znak rombu z formularza] lub CZERWONA [znak trójkąta z formularza]. Częścią procedur ŻÓŁTEJ i CZERWONEJ są broszury i ulotki dla osób starszych, które lekarz powinien wręczyć pacjentowi, zachęcając go do skorzystania z instytucji pomocowych.

Fundacja Projekt Starsi kończy właśnie prace nad dwoma filmami instruktażowymi, tzw. explainer video dla lekarzy. Po ich zakończeniu gotowy będzie cały pakiet materiałów dla lekarzy: FORP z procedurą, film instruktażowy oraz broszury i ulotki dla starszych, co pozwoli rozpocząć wdrażanie nowego narzędzia z nadzieją, że pomoże ono zarówno lekarzom, jak i ich pacjentom.

Wszystkie materiały: FORP z procedurą, EASI z procedurą, ulotka i broszura dla starszych oraz raporty z badań formularzy możecie Państwo znaleźć TUTAJ. 

____________________

Magdalena Rutkiewicz – specjalistka ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, założycielka Fundacji Projekt Starsi, Warszawa.

Artykuł pochodzi z czasopisma "Niebieska Linia" nr 3/146/2023

Inne z kategorii

Mózgowe podłoże agresji (5/148/2023)

24.04.2024

Krystyna Rymarczyk

Wpływ na zachowania agresywne i przemocowe mają czynniki biologiczne...

czytaj dalej

Przemoc domowa wobec Polek w Wielkiej Brytanii. Rekomendacje dla specjalistów pracujących w Polsce (6/143/2022)

06.11.2024

Iwona Zielińska-Poćwiardowska

Migracja jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia...

czytaj dalej