Przeciwdziałanie przemocy domowej i wykorzystywaniu seksualnemu. Dobre praktyki z USA (6/149/2023)

Grzegorz Skrobotowicz

Pierwszym krokiem w zapobieganiu i zwalczaniu przemocy jest rzetelna diagnoza sytuacji. Dobre jakościowo i aktualne dane o przemocy dostarczają kluczowych informacji umożliwiających opracowanie strategii zapobiegawczych oraz zastosowanie takich narzędzi i procedur, które skutecznie zatrzymają przemoc wobec najmłodszych. Jakie dzialania i dobre praktyki można „zapożyczyć” z USA?

Przemoc dotyka dzieci i młodzież na całym świecie. Szacuje się, że co roku ok. 1 miliarda dzieci doświadcza przemocy. Co ważne, dzieci i młodzież, często doznają więcej niż jednego rodzaju przemocy. Na przykład, w Tanzanii ponad 80% dorastających chłopców i dziewcząt w wieku od 13 do 24 lat, którzy doświadczyli wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, doznawało również przemocy fizycznej. Dodatkowo, należy zauważyć, że dziewczęta i młode kobiety są bardziej narażone na przemoc seksualną. Od 11% do 26% dorastających dziewcząt i młodych kobiet w krajach Afryki Subsaharyjskiej, które brały udział w badaniu dotyczącym przemocy wobec dzieci i młodzieży (VACS¹), doświadczyło przemocy seksualnej w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W przypadku 55% dorastających dziewcząt i młodych kobiet, które kiedykolwiek miały stosunek seksualny, ich pierwsze doświadczenie seksualne było aktem wymuszonym, co dodatkowo zwiększało ryzyko zakażenia wirusem HIV lub innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Warto także pamiętać o tym, że oprócz krzywd natury fizycznej i psychicznej, przemoc wobec nieletnich generuje także duże koszty natury finansowej. Ekonomiczne skutki prze- mocy wobec dzieci i młodzieży szacuje się na setki miliardów dolarów rocznie. Przedstawione informacje pokazują, jak duża jest skala nieprawidłowości i nadużyć wobec osób nieletnich.

Przemocy domowej można zapobiec – dobre praktyki

Pierwszym krokiem w zapobieganiu i zwalczaniu przemocy jest diagnoza zjawiska. Ważne jest zrozumienie, jak często do niej dochodzi, gdzie występuje i jak wpływa na zdrowie oraz dobrostan, sytuację materialną dzieci i młodzieży. Dobre jakościowo i aktualne dane o przemocy dostarczają kluczowych informacji umożliwiających opracowanie strategii zapobiegawczych oraz zastosowania takich narzędzi i procedur, które skutecznie zatrzymają przemoc wobec najmłodszych.

Zachowania patologiczne w rodzinie², takie jak maltretowanie dzieci i przemoc ze strony partnera (IPV³), są powszechnym problemem zdrowia publicznego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Dla przykładu – w 2021 roku ok. 600.000 dzieci w USA, chociaż jest to prawdopodobnie niedoszacowana liczba, doświadczyło przynajmniej raz znęcania się i zaniedbywania⁴. Z posiadanych danych wynika także, że co roku, od 3 do aż 10 milionów dzieci w USA, jest świadkami przemocy wobec rodzica lub opiekuna (IPV)⁵. Doświadczenie przemocy w rodzinie wiąże się z ogromnymi konsekwencjami zdrowotnymi i ekonomicznymi. Przemoc wobec dzieci to także problem zdrowia publicznego, dlatego opracowuje się takie strategie działań podejmowanych w obszarze zdrowia publicznego, które mają na celu poznanie i zajęcie się pierwotnymi przyczynami problemów społecznych, w tym przemocą w rodzinie. Strategie te przygotowywne są przez różne podmioty i organizacje działające na terenie całego kraju.

Przykładem podmiotu, o którym mowa powyżej, jest Prevent Child Abuse America (PCA America). Jest to najstarsza i największa organizacja działająca w USA, której celem jest zapobieganie krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci, poprzez wielopłaszczyznowe działania prewencyjne. PCA America promuje programy i zasady oparte na nauce, które umożliwiające dzieciom, rodzinom i całym społecznościom ciągły rozwój pod hasłem „dziś i jutro dla przyszłych pokoleń”. PCA America jest finansowana przez Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC⁶). W ramach podejmowanych inicjatyw organizacja zweryfikowała, w jaki sposób polityka ukierunkowana na rodzinę wpływa na skalę przemocy wobec dzieci. W 2020 roku w przypadku 44% potwierdzonych przypadków maltretowania dzieci sprawcami byli biologiczni ojcowie. Mimo to istnieje niewiele programów i strategii, które mają na celu wspieranie ojców. Jest to grupa w niedostateczny sposób przebadana i często pomijana w zakresie zapobiegania maltretowaniu dzieci i kształtowania polityki ochrony dzieci przed przemocą. Ojcowie, to grupa, która może odegrać bardzo aktywną rolę w zapobieganiu krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci.

Jako przykłady dobrych praktyk i pożądanych działań mających na celu zmniejszenie skali patologicznych zachowań, wskazuje się w szczególności płatny urlop rodzinny (PFL⁷) oraz politykę wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (ECEC⁸). Obie te „dobre praktyki” mają bezpośredni wpływ na redukcję liczby odnotowanych przypadków maltretowania dzieci i przemocy wobec partnerki/partnera w związku. Płatny urlop rodzinny (PFL) to polisa, z której wypłaca się rekompensatę pracownikom za czas, kiedy nie pracowali, ale opiekowali się dzieckiem lub chorym członkiem rodziny. Obecnie w USA nie obowiązuje krajowa polityka dotycząca płatnego urlopu pracowniczego, zatem świadczenia z tytułu płatnego urlopu pracowniczego (np. długość urlopu lub procent wynagrodzenia) różnią się w zależności od danego stanu i pracodawcy. Płatny urlop rodzinny (PFL) i dotacje na opiekę nad dziećmi (CCS) są ze sobą powiązane i bezpośrednio wpływają na ograniczenie ryzyka występowania  przemocy wobec dzieci. Wśród państwowych dotacji finansowanych są też takie, które pochodzą z Funduszu Rozwoju Opieki nad Dziećmi (CCDF⁹), przeznaczone dla rodzin o niskich dochodach. Państwo zapewnia pomoc finansową przyznawaną za opiekę nad dziećmi, aby ich opiekunowie mogli pracować lub uczestniczyć w kwalifikowanych szkoleniach zawodowych lub programach edukacyjnych¹⁰.

Polityki PFL i CCS zwiększają dostęp rodziców/opiekunów prawnych osób nieletnich do różnorodnych zasobów finansowych. Dostęp ten może zmniejszyć stres związany z sytuacją finansową rodziny i tym samym zmniejszyć ryzyko krzywdzenia dzieci. Często takie zachowania rodziców czy opiekunów są „formą odreagowania” stresu. Ponadto PFL zwiększa zaangażowanie ojców i wzmacnia więź z dzieckiem. Polityka ta może również wpłynąć na bardziej równy podział pracy w gospodarstwie domowym. Natomiast polityka CCS może promować zatrudnienie i otrzymywanie wynagrodzenia przez opiekunów/rodziców – w tym ojca. Zmniejsza tym samym stres rodzicielski. Polityki takie jak PFL i CCS celowo wspierają ojców po urodzeniu dziecka. Wsparcie to może pomóc w zapobieganiu znęcania się i zaniedbywania dzieci. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby poznać, w jaki sposób polityka ta może dodatkowo wspierać ojców i poprawić dobrostan rodziny¹¹.

Wykorzystywanie seksualne dzieci i sposoby przeciwdziałania temu zjawisku

Wykorzystywanie seksualne dzieci (CSA¹²) definiuje się jako angażowanie dziecka (w wieku 0-17 lat) w aktywność seksualną w celu zapewnienia sprawcy satysfakcji seksualnej i/lub korzyści finansowej. Dotyczy to zarówno zachowań polegających na kontakcie fizycznym, jak i nie zawierających elementu dotyku bezpośredniego. Przykłady wykorzystywania seksualnego dzieci obejmują kontakt w celach seksualnych, molestowanie, tzw. gwałt „ustawowy” (gwałt opisany w Kodeksie karnym), handel ludźmi, obrazy o charakterze jednoznacznie seksualnym, narażenie na gwałt, kazirodztwo lub inne działania, które naruszają granice intymne, związane z seksualnością osoby.

Wykorzystywanie seksualne dzieci występuje we wszystkich populacjach – dotyka dzieci na wszystkich poziomach społeczno-ekonomicznych, we wszystkich grupach rasowych, etnicznych i kulturowych, zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich. Ze wszystkich wykrytych przypadków maltretowania dzieci w USA w 2021 roku, około 47.000, czyli 7%, zostało oficjalnie uznanych za wykorzystywanie seksualne. W 91% przypadkach osobą dopuszczającą  się wykorzystywania seksualnego dzieci były osoby znane dziecku lub rodzinie dziecka.

Jak zapobiegać tym patologicznym zachowaniom, dewiacjom i przestępstwom godzącym w dobro najmłodszych członków społeczeństwa? Zapobieganie niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych wymaga systemowych rozwiązań i działań podejmowanych przez różne instytucje oraz organizacje, by lepiej zrozumieć przyczyny poniżającego i przestępczego traktowania dzieci w celach seksualnych i wypracować sposoby jego zapobiegania. Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) proponują szereg strategii (typu np. STOP SV¹³), które pomagają w ograniczaniu lub zapobieganiu przemocy seksualnej. Strategie te promują normy społeczne chroniące przed przemocą seksualną, uczą umiejętności zapobiegania przemocy na tle seksualnym, zapewniają możliwości wzmocnienia pozycji dziewcząt i kobiet, a także wspierają je, tworzą środowisko ochronne i pomagając osobom pokrzywdzonym. Ponadto CDC zapewnia inne strategie zapobiegania krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci. Obejmują one wsparcie finansowe dla rodzin, zapewnienie wysokiej jakości opieki oraz edukacji na wczesnym etapie życia dziecka, doskonalenie umiejętności rodzicielskich w celu zapewnienia zdrowego rozwoju dziecka oraz interwencję w celu zmniejszenia bezpośrednich i długoterminowych szkód wynikających z doświadczanej przemocy.

Jakie są dobre praktyki radzenia sobie z wykorzystywaniem seksualnym dzieci w USA? Badania, programy i sieć afiliacyjna Prevent Child Abuse America¹⁴ skupiają się na zapobieganiu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci poprzez kilka praktycznych rozwiązań, które mają na celu stworzenie warunków dla bezpiecznych, stabilnych, opiekuńczych relacji i środowisk dla wszystkich dzieci, rodzin i społeczności.

Istnieje wiele strategii, które wykorzystują szkolenia rozwijające umiejętności i podnoszące kompetencje do zajmowania się przestępstwami związanymi z przemocą seksualną, wiktymizacją lub czynnikami ryzyka wystąpienia tego rodzaju przemocy. Obejmują one:

• Wielopłaszczyznowe podejścia do uczenia się społeczno-emocjonalnego. Podejścia te najlepiej sprawdzają się w dzieciństwie i w okresie dojrzewania, wzmacniając umiejętności społeczne i emocjonalne, w tym komunikację i rozwiązywanie problemów, empatię, regulację emocji, zarządzanie konfliktami i umiejętności przetrwania. Oprócz edukowania na temat przemocy, podejścia te skupiają się na zmianie sposobu, w jaki dzieci i młodzież myślą i odbierają przemoc oraz zapewniają możliwości ćwiczenia i wzmacniania umiejętności, które pozwolą lepiej chronić siebie przed krzywdzącymi zachowaniami. Tego typu działania są zwykle podejmowane w szkołach średnich.
• Edukowanie młodzieży w zakresie bezpieczeństwa na randkach oraz w obszarze relacji intymnych. Programy te mają na celu zmniejszenie przemocy seksualnej występującej na randkach i w intymnych relacjach partnerskich. Takie podejście może pomóc w budowaniu umiejętności komunikacji i rozwiązywania konfliktów, a także oczekiwań dotyczących troskliwego, pełnego szacunku i pozbawionego przemocy zachowania. Możliwość przeprowadzenia różnego rodzaju ćwiczeń i wzmacniania tych umiejętności są ważną częścią skutecznych programów profilaktycznych. Chociaż zazwyczaj wdraża się je w szkołach, te podejścia i umiejętności mogą być również przydatne w pracy z młodymi dorosłymi.
• Promowanie zdrowej seksualności. Podejścia te skupiają się na wszechstronnej edukacji seksualnej, która dotyczy komunikacji seksualnej, szacunku dla drugiej osoby i zgody na odbycie stosunku. Podejścia te chronią przed przemocą seksualną poprzez zwiększenie świadomości zagrożeń i poprawę komunikacji między rodzicami a młodzieżą. Mają one również charakter przekrojowy, ponieważ często koncentrują się na zdrowiu seksualnym (np. ryzyku zakażenia wirusem HIV lub chorobami przenoszonymi drogą płciową, zapobieganiu ciąży), a także umożliwiają młodzieży zmniejszenie ryzyka wystąpienia przemocy seksualnej i przemocy na randkach poprzez zachęcanie do obustronnej komunikacji i zdrowych zachowań seksualnych. Chociaż podejścia te koncentrują się na skutkach związanych ze zdrowiem seksualnym, mogą również wpływać na zmniejszenie ryzyka przemocy seksualnej ze względu na oddziaływania na wspólne czynniki ryzyka. W szczególności podejścia te skupiają się na takich kwestiach, jak opóźnianie inicjacji seksualnej oraz ograniczanie liczby podejmowanych ryzykownych zachowań seksualnych, które są czynnikami ryzyka wystąpienia przemocy seksualnej, a także chorób przenoszonych drogą płciową i innych negatywnych skutków dla zdrowia.
• Szkolenia oparte na wzmacnianiu pozycji kobiet, mające na celu zmniejszenie ryzyka wiktymizacji. Podejścia te skupiają się na rozwijaniu umiejętności kobiet do oceny ryzyka przemocy w związkach i rozpoznawania sytuacji potencjalnie zagrażających oraz na wzmacnianiu ich poczucia sprawczości i motywacji do działania. Odnoszą się do barier emocjonalnych i fizycznych, takich jak strach, zinternalizowane normy dotyczące ról płciowych lub wielkość i siła fizyczna, które mogą utrudniać działania mające na celu zmniejszenie ryzyka wiktymizacji seksualnej. Działania edukacyjne, które koncentrują się na zwiększaniu poczucia własnej skuteczności uczestników warsztatów/szkoleń w zakresie rozpoznawania sytuacji ryzykownych i potencjalnie zagrażących, cieszą się większym wsparciem badawczym i teoretycznym niż podejścia skupiające się głównie na szkoleniu w zakresie samoobrony fizycznej. Podejścia szkoleniowe oparte na wzmacnianiu pozycji kobiet były zazwyczaj wdrażane i oceniane w społecznościach studenckich.

Podsumowanie

Analizując dane staystyczne i doniesienia z badań, widać, że zarówno zjawisko przemocy domowej, jak i często współwystępującej przemocy seksualnej są patologiami społecznymi występującymi na ogromną skalę w otaczającym nas świecie. Dane liczbowe wskazują, że oba te zagrożenia społeczne dotykają wielu niewinnych osób. Trauma powstała w wyniku pokrzywdzenia przemocą, w tym przemocą seksualną, odciska głębokie piętno na zdrowiu fizycznym oraz psychicznym. Dlatego tak ważne jest wdrażanie strategii i planów rozwojowych, skierowanych do poszczególnych grup społecznych, szczególnie do młodych kobiet. Ta grupa bowiem najczęściej doznaje krzywd wynikających z przemocy domowej oraz wykorzystywania seksualnego.

_______________________________

¹ Ang. – the Violence Against Children and Youth Surveys.

² Wszystkie rodzaje znęcania się i zaniedbywania poniżej 18. roku życia przez rodzica, opiekuna lub inną osobę sprawującą opiekę, które skutkują krzywdą, potencjalną krzywdą lub groźbą wyrządzenia dziecku krzywdy – najczęstszymi typami są przemoc fizyczna i seksualna oraz zaniedbywanie znęcania się – Leeb, R.T., Paulozzi, L., Melanson, C., Simon, T., & Arias, I. (2008). Child maltreatment surveillance: Uniform definitions for public health and recommended data elements, version 1.0. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Injury Prevention and Control. Retrieved from http://www.cdc.gov/ViolencePrevention/pub/CMPSurveillance.html [dostęp: 10.10.2023 r.].

³ Ang. – intimate partner violence.

⁴ Raport dotyczący maltretowania dzieci w 2021 r. przygotowany przez Departament Zdrowia i Opieki Społecznej Stanów Zjednoczonych, Administracja ds. Dzieci, Młodzieży i Rodzin, Biuro ds. Dzieci (2023) – https://www.acf.hhs.gov/cb/data-research/child-maltreatm [dostęp dnia 01.09.2023 r., godz. 9:00].

⁵ Niolon, P.H., Kearns, M., Dills, J., Rambo, K., Irving, S., Armstead, T., & Gilbert, L. (2017). Preventing Intimate Partner Violence Across the Lifespan: A Technical Package of Programs, Policies, and Practices. Atlanta, GA: National Center for Injury Prevention and Control, Centers for Disease Control and Prevention. Smith, S.G., Zhang, X., Basile, K.C., Merrick, M.T., Wang, J., Kresnow, M., & Chen, J. (2018). The National Intimate Partner and Sexual Violence Survey (NISVS): 2015 Data Brief – Updated Release. Atlanta, GA: National Center for Injury Prevention and Control, Centers for Disease Control and Prevention.

⁶ Ang. – the Centers for Disease Control and Prevention. – Przemoc lub agresja występująca w związku – przemoc fizyczna, seksualna, prześladowanie, przemoc psychiczna.

⁷ Ang. – paid family leave.

⁸ Ang. – early childhood education and care policies.

⁹ Ang. – Child Care Development Fund.

¹⁰ Maguire-Jack, K., Hardi, F., Stormer, B., Lee, J.Y., Feely, M., Rostad, W., Ford, D.C., Merrick, M.T., Murphy, C.A., & Klika, J.B. (2022). Early childhood education and care policies in the U.S. And their impact on family violence. Children and Youth Services Review, 142, 1-14. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2022.106653

¹¹ Pace, G.T., Lee, J.Y., Schneider, W. & Klika, J.B. (2022). Supporting fathers to prevent child maltreatment: How paid family leave and child care subsidies are part of a public health approach. International Journal of Child Maltreatment. https://doi. org/10.1007/s42448-022-00124-x

¹² Ang. – Child Sexual Abuse.

¹³ Ang. – Sexual Violence.

¹⁴ https://preventchildabuse.org/ [dostęp: 11.10.2023 r.].

Grzegorz Skrobotowicz – doktor nauk prawnych, radca prawny, adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

Artykuł pochodzi z czasopisma „Niebieska Linia" nr 6/149/2023

Inne z kategorii

Dobre intencje (1/144/2023)

22.01.2024

Anna Maria Nowakowska Historia o dobrych ludziach i dobrych intencjach. I o tym, czy można...

czytaj dalej

Media społecznościowe a poczucie własnej wartości

04.04.2023

Maria Engler Jaki wpływ na osobowość dziecka ma jego aktywność w sieci? Wykreowane przez...

czytaj dalej