Rocznik 2011

Pingwin cesarski, którego Państwo widzicie powyżej jest logo programu wspierania godzenia ról zawodowych i życiowych realizowanego w krajach Unii Europejskiej. Podobnie jak inne inicjatywy opisywane w tym numerze "Niebieskiej Linii" takie przedsięwzięcia jeszcze trzydzieści-dwadzieścia lat temu byłyby nie do pomyślenia. Świat się zmienia na naszych oczach dzięki naszej wspólnej pracy na rzecz równości, równouprawnienia, praw (wszystkich) ludzi - bez względu na ich płeć, orientację seksualną, wiek... A przecież te ideały przyniosło na świat już ponad 2000 lat temu małe dziecko gdzieś koło Betlejem... Więc w walce o te ideały życzę Państwu barwnej choinki (ubranej przez Mamę), smacznej kolacji wigilijnej (przygotowanej przez Tatę) i masy prezentów (przygotowanych przez dzieci). Bo przecież najlepszą bronią w walce z dyskryminacją jest łamanie stereotypów.

Inspirującej (jak zwykle) lektury

Renata Durda

SPIS TREŚCI

BADANIA, TEORIA I PRAKTYKA - INSPIRACJE

• Ewa Jarosz Obraz gmin po nowelizacji Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie a sytuacja dzieci.
• Jerzy Mellibruda Ślady dziecięcych traum i negatywne schematy osobiste
• Ewa Bilska Co dobrze działa w warszawskim systemie pomocy ofiarom przemocy?
• Justyna Rzytki-Sroka Żadna rozmowa nie jest taka sama
• Bożena Wolańczyk Imigracja - wyzwanie, zagrożenie, strata

INSPIRACJE Z ZAGRANICY

• Monika Ksieniewicz Równość i płeć w polskiej prezydencji w EU
• Hanna Kłębicka Konwencja Rady Europy w sprawie przemocy wobec kobiet
• Medžida Kreso Zbrodnie wojenne wobec kobiet na Bałkanach

PRZESTĘPSTWA Z NIENAWIŚCI

• Jan Świerszcz Przemoc wobec osób nieheteroseksualnych w Polsce
• Przemek Szczepłocki Przestępstwa z nienawiści Nowelizacja Kodeksu karnego

INSPIRACJE PRAWNE

• Grzegorz Wrona Prawo karne a motywacja do zmiany

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Jesienią zwykle przyspieszamy działania związane z realizacją różnych zadań i projektów, gdyż mobilizuje nas nieuchronnie zbliżający się koniec roku. Oznacza to zwykle powakacyjny wysyp spotkań, warsztatów, szkoleń, konferencji, seminariów... Ja nazywam jesień "top sezonem" w naszym zawodzie. W tym roku tempo działań podkręciło jeszcze długo oczekiwane rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie procedury "Niebieskie Karty" (z 13 września 2011 roku, Dz.U. nr 209, poz. 1245). To ostatni z aktów wykonawczych do ustawy z 10 czerwca 2010 roku zmieniającej ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz inne ustawy (popularnie zwanej nowelizacją ustawy "przemocowej" z 2005 roku), które pozwalają systemowo planować i realizować zadania związane z ochroną ofiar przemocy w rodzinie.

Jednocześnie zgodnie z wcześniejszą wolą parlamentu, Minister Pracy i Polityki Społecznej przedstawił raport o skutkach rocznego obowiązywania nowelizacji. Czytamy w nim, że w 62% gmin utworzono gminne zespoły interdyscyplinarne. Liderami w ich tworzeniu są województwa małopolskie (tam już tylko gmina Zakopane nie podjęła uchwały o powołaniu zespołu interdyscyplinarnego) oraz opolskie i zachodniopomorskie - od 82% do 95% gmin ma tam zespoły.

Ale w województwie lubelskim (29%), dolnośląskim (41%) czy łódzkim (47%) proces tworzenia zespołów nie zakończył się (bądź nie rozpoczął) w ponad połowie gmin. W tych gminach szczególnie trudno będzie wdrażać obowiązujące już od 18 października br. rozporządzenie w sprawie "Niebieskich Kart". Nie ma bowiem istotnego elementu tej procedury, czyli przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, którego zadaniem jest właśnie koordynacja działań związanych z wprowadzaniem w życie nowych procedur na danym terenie.

Dlatego ważne jest przewodnie pytanie tego numeru "Niebieskiej Linii" - interdyscyplinarnie, czyli jak? Czy interdyscyplinarność to proste, odgórne połączenie w jeden zespół przedstawicieli różnych profesji i służb? Nawet James Bond wie, że zmieszanie nie daje smaku - trzeba wstrząsnąć. Różne składniki muszą się ze sobą - mówiąc kolokwialnie - "przegryźć", aby powstała nowa jakość. Do tego, aby zespół ludzi zaczął pracować interdyscyplinarnie potrzeba wiedzy, kompetencji, czasu i... chęci. Bo obszar "przeciwdziałania przemocy w rodzinie" zaczyna się od kompetencji rodziców, a kończy na kompetencjach służb więziennych, gdzie trafiają sprawcy przemocy w rodzinie. Musimy być pewni, że jesteśmy partnerami w tym samym projekcie, choć widzimy go z różnych perspektyw i na różnych etapach. Żaden z nich nie jest ważniejszy, ani pierwszy (dyskusja o tym, czy pierwsza powinna być profilaktyka przemocy czy karanie sprawców, przypomina dyskusję o jajku i kurze). Ale często mówimy różnymi językami, wywodzimy się z instytucji o różnej kulturze organizacyjnej, mamy różne światopoglądy, inny styl pracy... Tymi składnikami trzeba wstrząsnąć. Wówczas rezultat może przekroczyć nasze najśmielsze oczekiwania.

Życzę "wstrząśniętej, nie zmieszanej" lektury "Niebieskiej Linii"

Renata Durda

SPIS TREŚCI

INTERDYSCYPLINARNIE CZYLI JAK?

• Piotr Teisseyre Interdyscyplinarne pomaganie
• Leszek Drozdowski Opiekun też człowiek czyli kluczowe trudności w pracy z dzieckiem
• Iwona Kudlińska Zaniedbane dzieciństwo - skrzywdzone dzieci, skrzywdzone rodziny
• Dean Ajduković Pomoc dzieciom osób skazanych za przemoc w rodzinie

Z PRAKTYKI "NIEBIESKIEJ LINII"

• Justyna Rzytki-Sroka Bezpośrednio i telefonicznie - dla świadków i ofiar

PRAKTYCY PRAKTYKOM

• Magdalena Goetz Stres w zawodach usług społecznych
• Ryszard Radke Marzyć zawsze wolnoRyszard Romaniuk Dyskryminacja zabija Historia A. Sowella z Cleveland

PRAWO

• Grzegorz Wrona Pułapka uzależnienia a przemoc
• Małgorzata Łojkowska Zakaz bicia, nie na serio?
• Maciej Ciechomski Jakiego Taty nie lubicie?
• Agnieszka Knap Toksyczne znajomości

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Odsłanianie tajemnic przemocy domowej ma swoją dynamikę i kolejne akty. Po przemocy wobec dzieci i kobiet, przyszedł czas na pokazanie tematu tabu -  przemocy wobec osób niepełnosprawnych. Niestety, wciąż za mało wiemy o tym zjawisku, bo prawdy strzegą cztery ściany mieszkań i placówek opiekuńczych. Tylko co pewien czas zatrzymujemy się na chwilę, gdy media podają informację o zabitych przez babcię niepełnosprawnych wnukach czy kolejnych zaniedbaniach (delikatnie mówiąc) w domu "spokojnej" starości. Kto i dlaczego "coś takiego" robi? - zadajemy sobie retoryczne pytanie. Jednocześnie bardzo chcemy wierzyć, że to incydent, a nie szersze zjawisko.

Próbę zrozumienia i opisania problemu przemocy wobec i w środowisku osób niepełnosprawnych podejmują Autorzy tekstów w tym numerze z "Niebieskiej Linii". Szukając odpowiedzi na pytanie "dlaczego", odwołują się do społecznej teorii "innego", którego nie rozumiemy i trochę się boimy. Próbując odpowiedzieć na pytanie "kto", odwołują się do praktyki opieki nad osobami niepełnosprawnymi w Polsce i badań wiktymologicznych. Okazuje się, że często są to osoby najbliższe, które nie radzą sobie z wyzwaniami opieki nad osobą o długotrwałej niesprawności.

Doświadczenia z prowadzonych szkoleń dla pracowników placówek opiekuńczo-leczniczych dla osób długotrwale i przewlekle chorych somatycznie i psychicznie pokazują smutną rzeczywistość. Kobiety, które tam pracują (bo to głównie kobiety) są w złej kondycji psychicznej - często łączą trudne role domowe z ciężką i wyczerpującą psychicznie i fizycznie pracą zawodową. Nikt nie stwarza im w pracy okazji do podnoszenia kompetencji, nie dba o ich kondycję psychiczną, nie wspiera i nie superwizuje ich pracy. Ze zdziwieniem i ulgą przyjmują informacje, że mają prawo do negatywnych uczuć czy emocji, że mają prawo dbać o siebie i ładować wewnętrzne akumulatory, a sytuacje konfliktowe można rozwiązywać innymi metodami niż przemocowe, tylko trzeba (i można) się ich nauczyć...

W tym numerze zwracamy także uwagę na problematykę seksualności osób niepełnosprawnych i starszych - czyli tych grup, którym społeczeństwo odmawia prawa do seksualności. Mimo wszechobecnych w filmie, reklamie, mediach i kulturze zachęt do bycia istotą seksualną, są wśród nas osoby dorosłe, którym tych zachowań odmawiamy. Dlaczego? To kolejne retoryczne pytanie.  

Jeśli jesteście gotowi do zmiany stereotypowych przekonań i poglądów na niesprawność i starość - zapraszam do lektury tego numeru "Niebieskiej Linii".

Miłego czytania

Renata Durda

SPIS TREŚCI

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ A PRZEMOC

• Renata Durda Nie widzieć, nie słyszeć , nie mówić...
• Adrianna Gryszka Przemoc wobec osób z niepełnosprawnością
• Maria Kuźmicz Inaczej czyli jak?
• Ewa Jarosz Niepełnosprawność i krzywdzenie dzieci Stan badań
• Katarzyna Heba Dostęp osób niepełnosprawnych do wymiaru sprawiedliwości
• Tomasz Przybyszewski Czego nie ma w aktach, tego nie ma na świecie
• Radosław Krajewski Przestępstwo seksualnego wykorzystania bezradności lub niepoczytalności małżonka
• Remigiusz Kijak Różne oblicza seksualności osób niepełnosprawnych
• Małgorzata Radziszewska Niepełnosprawne kobiety na skrzyżowaniu dyskryminacji
• Tomasz Krasuski Seksualność osób starszych

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Rok temu Sejm RP uchwalił nowelizację ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (oraz innych ustaw). Co się w tym czasie wydarzyło?
Z jednej strony można powiedzieć - niewiele. Brakuje aktów wykonawczych do ustawy - nie ma wciąż rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury "Niebieskich Kart" dla pięciu służb. Nie wszystkie gminy i powiaty uchwaliły lokalne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy; w wielu miejscach brakuje zespołów interdyscyplinarnych; jeśli powstają grupy robocze, to bywa, że nie wiedzą jak skutecznie wspólnie pracować; wymiar sprawiedliwości z rzadka sięga po instrumenty, które dała nowa ustawa?

To szklanka do połowy pusta... jest także szklanka od połowy pełna.

Prokuratury od sierpnia do grudnia 2010 roku w ok. 300 przypadkach zastosowały nakaz opuszczenia lokalu przez sprawcę przemocy w stosunku do najbliższych. W Prokuraturze Generalnej przygotowano wytyczne dotyczące zasad postępowania w zakresie przeciwdziałania przemocy i postępowania z ofiarami przestępstw seksualnych. We wszystkich prokuraturach apelacyjnych wyznaczono koordynatorów ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Nieznacznie, ale wzrosła liczba wyroków, w których na skazanego nałożono obowiązek udziału w programie korekcyjno-edukacyjnym dla sprawców przemocy. Ministerstwo Sprawiedliwości wspólnie z Policją opracowało procedury współpracy służby kuratorskiej oraz funkcjonariuszy Policji w stosunku do osób, wobec których jest wykonywane orzeczenie sądu w związku z popełnieniem czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej (o czym szerzej w artykule sędziego Michała Lewoca).

Przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej został powołany Zespół Monitorujący ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. W jego składzie znaleźli się przedstawiciele 7 wybranych resortów centralnych, 5 przedstawicieli samorządów terytorialnych oraz 10 przedstawicieli organizacji pozarządowych (w tym niżej podpisana). Dotychczas zespół spotkał się dwa razy - pracował w dwóch grupach roboczych nad nowymi wytycznymi do prowadzenia szkoleń w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz nowym Krajowym Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, a także oceniał wnioski złożone przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach programu osłonowego w tym obszarze (było ich ponad 700!).
Ukazało się (zresztą jako pierwsze, bo już w październiku 2010 roku) rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpłatnego zaświadczenia o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.

Ponad 30% gmin do końca marca 2011 roku powołało gminne/miejskie zespoły interdyscyplinarne ds. przeciwdziałania przemocy...
Dużo to czy mało? Dobrze by było, gdyby możliwości, które dała nowelizacja sprzed roku były lepiej wykorzystywane. Uważam jednak, że idziemy dobrą drogą w zupełnie przyzwoitym tempie. Aby te zmiany ułatwić, polecam lekturę komentarza do nowelizacji ustawy autorstwa Sylwii Spurek. Rzetelne, obszerne opracowanie, nie tylko dla prawników!

Spokojnej wakacyjnej lektury

Renata Durda

SPIS TREŚCI

MIĘDZY NAMI PRAKTYKAMI

• Katarzyna Fenik, Justyna Podlewska Poufność a sąd Prawne aspekty psychoterapii
• Katarzyna Kiwer RADosne dziecko czy nieletni przestępca?
• Leszek Drozdowski Dziecko w podróży przez system Procesy dysocjacyjne u dzieci po traumach
• Ewa Foks Życie po raz drugi

BYĆ KOBIETĄ

• Monika Ksieniewicz Prezydentka Kobiet
• Magdalena Goetz Ekonomia ma płeć O dyskryminacji i przemocy ekonomicznej wobec kobiet
• Stanowisko Europejskiego Lobby Kobiet

PRAWO

• Piotr Karlik Lustro weneckie czy fenickie Lustro obserwacyjne i jego zastosowanie w czynnościach procesowych
• Michał Lewoc Jak kurator z policjantem Nowe procedury współpracy funkcjonariuszy Policji z kuratorską służbą sądową
• Sylwia Spurek Komentarz do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Minął rok od kiedy Jej nie ma. Stojąc 10 kwietnia na Powązkach przy Jej grobie, razem z grupą tych, których też pamięć tam przygnała, robiłam rachunek sumienia - czy dobrze wypełniamy Jej testament? Co Ona by przez ten rok zrobiła? Czy można było zrobić więcej, lepiej...?

Bo Izabela Jaruga-Nowacka zawsze była dwa kroki przed nami - widziała dalej, wiedziała więcej, rozumiała szersze konteksty... I choć szła razem z nami - obrońcami praw człowieka, zwolennikami równości i tolerancji, sojusznikami słabszych i wykluczanych - to zawsze była z przodu. Bardzo Jej tam, na przedzie, brakuje. Z inicjatywy bliskich współpracowniczek - Zuzanny Dąbrowskiej, Katarzyny Kądzieli, Beaty Maciejewskiej i Joanny Gwiazdeckiej - w rocznicę śmierci Izabeli ukazała się książka poświęcona Jej postaci i pracy "Drogi równości. Izabela Jaruga-Nowacka - polityczka, feministka, działaczka lewicy "Ta książka jest nie tylko zapisem wspomnień, próbą analizy, podsumowaniem,
zbiorem podsumowań. Jest ona także przewodnikiem samej Izabeli Jarugi-Nowackiej po wartościach, postawach, wyborach i działania podejmowanych w polityce. To jej przewodnik dla ludzi zaangażowanych, którzy podobnie jak ona wierzą, że możemy zmienić świat na lepszy" - pisze Beata Maciejewska.

Wielu Autorów wspomina swoje spotkania z Izabelą, także te ostatnie, które czytane z dzisiejszej perspektywy wydają się jakże symboliczne. Te wspomnienia układają się w historię polskiej polityki społecznej ostatnich 20 lat.

Historię przemian społecznych i ekonomicznych, z których Polska jest tak dumna, ale które miały i mają swoją cenę wstydliwie "zamiataną pod dywan" - głodne dzieci, głodowe pensje pracowników fizycznych, dyskryminację kobiet, brak polityki rodzinnej, krwiożerczy, nieelastyczny rynek pracy, pogłębianie podziału na tych "statystycznie poprawnych" i tych "innych".

I wszędzie tam gdzie było trudno, wstydliwie, boleśnie i trzeba było odwagi, mogliśmy liczyć na Nią. Teraz musimy liczyć na siebie. Na siebie nawzajem! Pamiętajmy o tym myśląc o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przemocy wobec kobiet, wobec dzieci, wobec słabszych.

Pamiętajmy o tym myśląc o Izie.

Renata Durda

PS. Autorki i wydawczynie książki zachęcają organizacje, instytucje, lokalne społeczności do organizowania spotkań promujących książkę i idee na rzecz których pracowała Bohaterka książki. Przyjadą do Was z książkami, które dzięki wsparciu finansowemu Fundacji im. Róży Luxemburg otrzymacie bezpłatnie.

SPIS TREŚCI

DOROŚLI DZIECIOM

• Katarzyna Kiwer Dziecko z zespołem RAD Czyli jak pokochać prowokatora
• Marta Szymanek Moc baśni, moc opowieści Baśń w profilaktyce przemocy w rodzinie
• Kamila Chmielewska Rola biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka

WARSZTAT POMAGACZA

• Magdalena Goetz Trauma z empatii O wtórnym zespole stresu pourazowego
• Ewa Mażul "Pomagacz" w opresji
• Ewa J. Urbanik Godność jako "tarcza" przeciw przemocy

PRAWO

• Michał Lewoc Temida a przemoc domowa Orzecznictwo sądów powszechnych w 2010 roku
• Krystyna Krzekotowska Przemoc domowa a spokojne mieszkanie

PSYCHOTERAPIA I JEJ TAJEMNICE

• Barry L. Duncan, Jacqueline A. Sparks i Scott D. Miller Klient a nie teoria Integrowanie podejść dopasowane

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Tematem wiodącym tego numeru jest przemoc seksualna pomiędzy dorosłymi partnerami. Z lektury artykułu Radosława Krajewskiego dowiecie się Państwo, że przez długi okres system prawny wielu krajów nie przewidywał możliwości penalizacji gwałtu pomiędzy małżonkami, zakładając, że zawarcie małżeństwa jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na zaspokajanie potrzeb seksualnych małżonka. Obecnie większość krajów wprowadziła prawną ochronę przed gwałtem także w małżeństwie, wychodząc z założenia, że istota gwałtu jest oczywista w sensie prawnym, niezależnie od wzajemnego stosunku sprawcy i ofiary.

Nie oznacza to jednak, że w praktyce takie przestępstwo jest ścigane w imię prawa w każdej sytuacji - problem ten dokładnie opisuje Monika Płatek.
W kolejnych w tym numerze artykułach ścierają się - podobnie jak w życiu - dwa poglądy co do trybu ścigania przestępstwa zgwałcenia: z urzędu czy na wniosek pokrzywdzonego (częściej pokrzywdzonej). Obecnie w polskim prawodawstwie jest to przestępstwo wnioskowe - osoba zgwałcona musi powiadomić organy ścigania o popełnieniu przestępstwa i wyrazić wolę ukarania sprawcy. Za podtrzymaniem tego trybu wypowiada się wielu prawników i wiktymologów, podnosząc dotkliwość skutków ujawnienia przestępstwa i uczestniczenia w procedurach sądowych dla samej ofiary: narażenie na ostracyzm i osąd społeczny, wtórną wiktymizację, wystawienie na ekspozycję społeczną szczegółów z życia intymnego pokrzywdzonych itd. Tak więc ofierze pozostawia się decyzję, czy chce wejść na drogę prawną.

Przeciwnicy utrzymywania tego stanu rzeczy w polskim ustawodawstwie powołują się na stan prawny w wielu innych krajach, gdzie gwałt - podobnie jak inne ciężkie przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu - ścigane jest z urzędu. Zdejmuje to z ofiary ciężar podejmowania decyzji, do której często nie jest w stanie podejść racjonalnie z powodu swego stanu emocjonalnego, obawy przed zastraszaniem przez sprawcę (na co szczególnie są narażone ofiary gwałtów ze strony partnera czy męża, którzy mają nieograniczony dostęp do ofiary we wspólnym miejscu zamieszkania) oraz podnosi wagę przestępstwa z kategorii czynów o niskiej szkodliwości społecznej do kategorii ciężkich przestępstw przeciwko prawom i godności człowieka.
Dyskusja nad pozostawieniem status quo lub jego zmianą w tej kwestii toczy się intensywnie od kilku lat. Ciekawi jesteśmy Państwa głosów w tej sprawie.

Inspirującej lektury!

Renata Durda

SPIS TREŚCI

PRZEMOC SEKSUALNA

• Monika Płatek Na początku jest... mężczyzna
• Sylwia Kluczyńska Psychologiczne konsekwencje gwałtu
• Adrianna Gryszka Przemoc seksualna ze strony partnera - badania amerykańskie
• Radosław Krajewski Przestępstwo zgwałcenia w małżeństwie
• Anna Wołosik, Ewa Majewska Napastowanie seksualne wśród nastolatków
• Anna Błoch-Gnych Usługi seksualne Czy można zgwałcić prostytutkę?

PARY

• Eugenia Mandal W pułapce władzy i miłości
• Przemysław Eugeniusz Kaniok Pomiar jakości relacji małżeńskich

PRZEMOC I NIE TYLKO

• Monika Ksieniewicz Prymat pomidora czyli co słychać w instytucjach europejskich
• Agnieszka Czapczyńska Spokojne matki