Rocznik 2012

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

4 grudnia 2012 roku polski rząd jednomyślnie wyraził zgodę na podpisanie Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Uchwała w tej sprawie jest opatrzona oświadczeniem w brzmieniu: „Rzeczpospolita Polska oświadcza, że będzie stosować konwencję zgodnie z zasadami i przepisami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej”. Każde zastrzeżenie do podpisywanego dokumentu obniża jego znaczenie i wymowę – apelowała w tej sprawie Hanna Machińska, dyrektorka Biura Informacji Rady Europy w Polsce na konferencji zorganizowanej 26 listopada 2012 roku przez Pełnomocniczkę Rządu ds. Równego Traktowania. Zastrzeżenia jednak się pojawiły, choć sama jednomyślna decyzja rządu dobrze rokuje dalszemu procedowaniu wokół Konwencji.

Warto przypomnieć, że Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej została przedstawiona do podpisu w maju 2011 r. w Turcji. Ma chronić kobiety przed wszelkimi formami przemocy oraz dyskryminacji. Nakłada na państwa-strony takie obowiązki, jak: zapewnienie oficjalnej infolinii działającej 24 godziny na dobę dla ofiar przemocy oraz portalu z informacjami, a także odpowiedniej liczby schronisk oraz ośrodków wsparcia; przygotowanie procedur przesłuchań policyjnych chroniących przed wtórną wiktymizacją; monitorowanie, zbieranie danych na temat przestępstw z uwzględnieniem płci; prowadzenie akcji informacyjnych w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, w tym szkoleń i informacji dla chłopców i mężczyzn. Mamy w tej sprawie w Polsce wciąż sporo do zrobienia.

Pamiętajmy, że decyzje rządu musi jeszcze zaaprobować Parlament i podpisać Prezydent. Dopiero wtedy rozpoczniemy żmudny proces ratyfikacji Konwencji, czyli wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się zapisami Konwencji. Myślę, że przed nami jeszcze długa batalia, zwłaszcza wokół spraw związanych z rozumieniem pojęcia szkodliwych społecznie stereotypów o rolach płciowych, które tkwią u podłoża dyskryminujących i przemocowych zachowań wobec kobiet. Jeśli nie jesteśmy w stanie uzyskać konsensusu na temat tego, kto ponosi winę za gwałt – gwałciciel czy „prowokacyjne” zachowania kobiet (o czym więcej piszą Monika Płatek i Grzegorz Wrona), to o randze kobiecych potrzeb w świecie zarządzanym przez męskie elity będziemy jeszcze długo dyskutować.

Ten numer „Niebieskiej Linii” koncentruje się wokół przemocy o charakterze seksualnym – od przestępstwa zgwałcenia, przez molestowanie w przestrzeni publicznej po edukację seksualną. Nie od dziś w końcu wiadomo, że czym skorupka za młodu nasiąknie… Warto, by nasze dzieci nasiąkały dobrymi wzorcami i mądrą wiedzą o sobie i o otaczającym je świecie.

Spokojnych, bezpiecznych Świąt Bożego Narodzenia dla wszystkich

Renata Durda

SPIS TREŚCI

SEKS I PRZEMOC

• Krzysztofa Krowiranda Przemoc seksualna – z dr. Sławomirem Jakimą rozmawia Krzysztofa Krowiranda
  Joanna Roszak, Greta Gober Molestowanie w przestrzeni publicznej
• Aleksandra Dulas (R)ewolucja obyczajowa
• Anna Jurek Odpowiedzialność za słowo
• Program edukacji seksualnej dla młodzieży

PRAWO

• Monika Płatek, Grzegorz Wrona Przestępstwo zgwałcenia – problem prywatny czy publiczny
• Sylwia Spurek Konwencja CEDAW – narzędzie antyprzemocowe?
• Agnieszka Olszewska Możliwości ograniczenia kontaktu sprawcy z ofiarą przemocy w rodzinie
• Bartłomiej Majchrzak, Andrzej Kamiński Europejski nakaz ochrony

NOWE HORYZONTY

• Marzena Kordaczuk-Wąs Narzędzia do szacowania ryzyka wystąpienia i eskalacji przemocy w rodzinie
• Monika Ksieniewicz Obraz Europy z perspektywy prezydencji cypryjskiej

GŁOSY ZE ŚRODOWISKA

• Izabela Banasiak, Marek Prejzner Zbudować świat na nowo

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

„Dlaczego NIEKTÓRZY mężczyźni nienawidzą kobiet?" – pyta w podtytule swojej książki Jackson Katz – amerykański „trener antyprzemocowy" (jak sam o sobie mówi). I jednym tchem dorzuca drugie pytanie: „co WSZYSCY mężczyźni mogą z tym zrobić?". „Paradoks macho" to książka, którą się czyta na przemian z zachwytem, rozpaczą i złością. Ja w połowie lektury przeżyłam kryzys – odłożyłam książkę na kilka tygodni, bo poczułam, że nie udźwignę więcej oczywistych, choć czasem bardzo głęboko ukrytych przed społecznym oglądem, faktów na temat skutków patriarchalnej, wspierającej (a może wręcz adorującej) przemoc i „machizm" kultury. Bardzo poruszające były opisy rozmów, które Katz odbywał ze słuchaczami swoich wykładów i szkoleń – studentami, policjantami, żołnierzami, strażakami... Mężczyznami, którzy po spotkaniu z Katzem z ulgą „opuszczali gardę" i opowiadali o tym, ile złego w ich życiu wydarzyło się z powodu męskiej przemocy, czasem ich własnej.

Eve Ensler, autorka „Monologów Waginy" napisała: „Tę książkę powinni czytać mężczyźni. Nie tyko dlatego, że dzięki temu świat stanie się bezpieczniejszym miejscem, ale także dlatego, że ta książka da mężczyznom wolność bycia naprawdę sobą".

Myślę, że to lektura obowiązkowa dla wszystkich, którzy w Polsce zajmują się problematyką przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a w szczególności realizują oddziaływania wobec osób stosujących przemoc (choć po lekturze Katza z większą śmiałością mówię „mężczyzn stosujących przemoc" lub po prostu „sprawców przemocy").

Sprawcy przemocy... temat rzeka. Ale rzeka, której najciekawszy i najbardziej tajemniczy odcinek to źródła. Autorzy artykułów zamieszczonych w tym numerze „Niebieskiej Linii" usiłują choć trochę odsłonić tajemnice tej rzeki – od strony badawczej, psychologicznej, karnej. Mam nadzieję, że po lekturze tego numeru (i książki Katza) ten tytułowy pejzaż ze sprawcą w tle będzie odrobinę bardziej wyrazisty.

Jak zwykle polecam Państwa uwadze także teksty z innych działów – o związkach jednopłciowych, o metodach szacowania ryzyka przemocy, czy wreszcie bardzo inspirujące refleksje Krzysztofa Sarzały nad procedurą „Niebieskich Kart" i nie tylko.

Refleksyjnej lektury „Niebieskiej Linii"

Renata Durda

SPIS TREŚCI

SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ... CZYLI KTO?

• Marta Małachowska Pejzaż ze sprawcą w tle Badania dotyczące sprawców przemocy
• Danuta Rohde Osobowościowa kategoryzacja sprawców przemocy
• Piotr Wojnowski Wielkopolski model pracy ze sprawcą przemocy w rodzinie
• Sebastian Lizińczyk Antyprzemocowa rewolucja
• Irena Dybalska Więzienie koryguje czy wzmacnia?
• Marzena Piekarska Piekło zamiast raju
• Problem kobiet odbywających karę więzienia za zabójstwo partnera

PRAWO I PRAKTYKA

• Krzysztof Sarzała Z innej perspektywy
• Refleksja na temat "Niebieskich Kart"
• Marzena Kordaczuk-Wąs Szacowanie ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinie oraz związanych z nią zagrożeń

ZWIĄZKI JEDNOPŁCIOWE

• Ryszard Romaniuk, Jessica Lordi, Lauren Solari Świadomy praw i obowiązków
• Michał Pawlęga Przemoc w związkach osób tej samej płci

FELIETON

• Grzegorz Wrona Przyszła Pani, kotka zbiła...

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Tym razem rekomenduję Państwu, aby lekturę „Niebieskiej Linii" zacząć od końca. Zamieściliśmy tam swoisty dwugłos – relacje kobiet, które doświadczyły w życiu dramatycznej przemocy ze strony swoich „bliskich", ale dzięki pomocy różnych osób i instytucji udało im się wygrać tę prywatną wojnę i dziś mogą dzielić się swoim doświadczeniem i nadzieją z innymi kobietami. Tuż obok zamieszczamy relację z uroczystości wręczania nagród laureatom V edycji ogólnopolskiego konkursu „Policjant, który mi pomógł", w którym nagradzamy policjantów podejmujących wzorowe działania w przypadkach przemocy w rodzinie i szczególnie angażujących się w pomoc osobom krzywdzonym.

Jako osoba na co dzień kierująca dużą placówką pomocową (Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia" IPZ) oczywiście wiem, że życie wielu osób doznających przemocy w rodzinie nie zmienia się tak, jakby tego chciały, nawet po zgłoszeniu organom ścigania faktu przemocy. Wiem także, że wciąż wielu policjantów (ale także pracowników innych służb) nie wie, jak reagować na przemoc w rodzinie i jak skutecznie pomagać. Często wynika to nie z braku profesjonalnej wiedzy, ale z braku przekonania, że „wtrącanie się w sprawy rodziny" jest uzasadnione i uprawnione moralnie. To zdecydowanie większy problem niż nieznajomość prawa czy procedur. Wiedzę prawną można szybko uzupełnić, ale ugruntowane przekonania na temat „porządku świata" i „relacji małżeńskich" nie dadzą się szybko zmienić.

Przekonania te, jakże krzywdzące dla ofiar przemocy, bo zatrzymujące możliwość pomocy i zmiany, wspierają – czasem nieświadomie – obrońcy prywatności i „tradycyjnej rodziny" (cokolwiek to znaczy). Są przekonani, że prywatność i autonomia to wartości nadrzędne nad życiem i zdrowiem. To tak jakbyśmy uważali, że znaki drogowe ograniczają naszą wolność do niezawisłych decyzji co jest dla nas wygodne i bezpieczne. A jednak stoimy na czerwonych światłach, nawet gdy z poprzecznej ulicy nie nadjeżdża żaden samochód, wykonujemy przegląd techniczny auta, choć nie jest uszkodzone. W tym obszarze uznaliśmy, że nasze życie i zdrowie oraz innych użytkowników dróg jest wartością nadrzędną nad naszą swobodą i wyborem własnej opcji. Dlaczego nie możemy tego zaaprobować w obszarze związanym z przemocą wobec bliskich osób? Być może jakąś rolę odgrywa tu poczucie utraty przywilejów ważniejszych niż szybka jazda – przywileju sprawowania władzy i kontroli nad „własnymi" domownikami.

W tej dyskusji warto zawsze pamiętać, że za nasz komfort „prywatności" i „rodzinnej twierdzy" zapłacą najsłabsi, których życia i zdrowia nikt nie ochroni – Szymek z Cieszyna, Magda z Sosnowca, Gabryś z Morąga...

Refleksyjnej lektury „Niebieskiej Linii"

Renata Durda

SPIS TREŚCI

GRUPY SZCZEGÓLNEGO RYZYKA

• Jacek Pruszyński, Jacek Putz Krajobraz po życiu. Opieka nad osobami otępiałymi.
• Justyna Rzytki-Sroka Rodzic jako ofiara przemocy

PRAWO

• Agnieszka Olszewska Procedura "Niebieskie Karty" - najczęściej zadawane pytania
• Michał Lewoc Tyle świetnych przepisów i... Przemoc w rodzinie a Temida 2011

ZAGRANICA

• Pauline Conroy (tł. Jarema Pyziak) Świadomość społeczna w kwestii przemocy domowej
• Ewa Górecka Przemoc małżeńska wobec kobiet palestyńskich

ALKOHOL

• Ireneusz Marciniec Alkohol i przemoc - gra bez zwycięzców
• Piotr Antoniak Alkoholowy stereotyp

FORUM

• Ewa Bilska Hostele dla ofiar przemocy - nadzieja a rzeczywistość
• Konkurs literacki Miłość z podbitym okiem

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

4 grudnia 2012 roku polski rząd jednomyślnie wyraził zgodę na podpisanie Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Uchwała w tej sprawie jest opatrzona oświadczeniem w brzmieniu: „Rzeczpospolita Polska oświadcza, że będzie stosować konwencję zgodnie z zasadami i przepisami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej”. Każde zastrzeżenie do podpisywanego dokumentu obniża jego znaczenie i wymowę – apelowała w tej sprawie Hanna Machińska, dyrektorka Biura Informacji Rady Europy w Polsce na konferencji zorganizowanej 26 listopada 2012 roku przez Pełnomocniczkę Rządu ds. Równego Traktowania. Zastrzeżenia jednak się pojawiły, choć sama jednomyślna decyzja rządu dobrze rokuje dalszemu procedowaniu wokół Konwencji.

Warto przypomnieć, że Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej została przedstawiona do podpisu w maju 2011 r. w Turcji. Ma chronić kobiety przed wszelkimi formami przemocy oraz dyskryminacji. Nakłada na państwa-strony takie obowiązki, jak: zapewnienie oficjalnej infolinii działającej 24 godziny na dobę dla ofiar przemocy oraz portalu z informacjami, a także odpowiedniej liczby schronisk oraz ośrodków wsparcia; przygotowanie procedur przesłuchań policyjnych chroniących przed wtórną wiktymizacją; monitorowanie, zbieranie danych na temat przestępstw z uwzględnieniem płci; prowadzenie akcji informacyjnych w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, w tym szkoleń i informacji dla chłopców i mężczyzn. Mamy w tej sprawie w Polsce wciąż sporo do zrobienia.

Pamiętajmy, że decyzje rządu musi jeszcze zaaprobować Parlament i podpisać Prezydent. Dopiero wtedy rozpoczniemy żmudny proces ratyfikacji Konwencji, czyli wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się zapisami Konwencji. Myślę, że przed nami jeszcze długa batalia, zwłaszcza wokół spraw związanych z rozumieniem pojęcia szkodliwych społecznie stereotypów o rolach płciowych, które tkwią u podłoża dyskryminujących i przemocowych zachowań wobec kobiet. Jeśli nie jesteśmy w stanie uzyskać konsensusu na temat tego, kto ponosi winę za gwałt – gwałciciel czy „prowokacyjne” zachowania kobiet (o czym więcej piszą Monika Płatek i Grzegorz Wrona), to o randze kobiecych potrzeb w świecie zarządzanym przez męskie elity będziemy jeszcze długo dyskutować.

Ten numer „Niebieskiej Linii” koncentruje się wokół przemocy o charakterze seksualnym – od przestępstwa zgwałcenia, przez molestowanie w przestrzeni publicznej po edukację seksualną. Nie od dziś w końcu wiadomo, że czym skorupka za młodu nasiąknie… Warto, by nasze dzieci nasiąkały dobrymi wzorcami i mądrą wiedzą o sobie i o otaczającym je świecie.

Spokojnych, bezpiecznych Świąt Bożego Narodzenia dla wszystkich

Renata Durda

SPIS TREŚCI

WIKTYMIZACJA WTÓRNA

• Magdalena Goetz Wtórna wiktymizacja
• Piotr Antoniak Stawanie się ofiarą
• Wojciech Zalewski Wtórna wiktymizacja ofiar przestępstw przed media

DZIECI i MŁODZIEŻ

• Jadwiga Bińczycka Osłuchiwanie dzieciństwa
• Ewa Jarosz Zmiana społecznych postaw wobec bicia dzieci

PRAWO

• Agnieszka Olszewska Pracownicy oświaty i procedura "Niebieskie Karty"
• Andrzej Augustyniak Czy polskie prawo dobrze chroni dzieci?

CIEKAWE I INSPIRUJĄCE

• Marzena Kordaczuk-Wąs, Magdalena Putka, Mariola Gosławska Hiszpański system monitorowania przypadków przemocy wobec kobiet
• Maciej Dębski Kryzys rodziny czy jej przemiana?
• Ewa Bilska Służby społeczne w oczach osób doświadczających przemocy

SPIS TREŚCI

WARTO WIEDZIEĆ

• s. Katarzyna Kubica Diadem zamiast popiołu
• Anna Serdyńska, Jadwiga Lach Mechanizmy obronne u ofiar przemocy
• Sebastian Lizińczyk Sprawcy przemocy w polskim systemie więziennictwa
• Ewa Bilska Bariery utrudniające dostęp do placówek wspierających
• Agnieszka Olszewska Ochrona zdrowia a przemoc w rodzinie

PRAWO

• Sylwia Gładysz Alimenty europejskie
• Lidia Mazowiecka Kompensata państwowa w Polsce
• Krzysztof Śmiszek Nowe trendy w zwalczaniu przemocy wobec osób LGBT

MEDIA SPOŁECZNE

• Magdalena Goetz Portale społecznościowe - dobrodziejstwo czy zagrożenie?
• Małgorzata Dziewanowska Sexting - wyzwanie dla prawa i rzeczywistości
• Nina Olszewska Przemoc domowa - w sieci łatwiej o niej rozmawiać?

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Na początek roku kilka informacji zapowiadających działania, które w najbliższych miesiącach będą miały miejsce:

• Przestępstwa seksualne - po wielu latach lobbingu wracamy do tematu zmiany trybu ścigania przestępstwa gwałtu (art. 197 kk). Badania wiktymologiczne prowadzone przez prof. Beatę Gruszczyńską oraz raporty organizacji pozarządowych (w tym numerze prezentujemy część wyników z ubiegłorocznego raportu Fundacji Feminoteka) pokazują, że praktyka ścigania i penalizacji tego przestępstwa jest wysoce niezadowalająca. Prof. Eleonora Zielińska zwraca od dawna uwagę, że w Polsce gwałt jest jedyną zbrodnią w Kodeksie karnym, która ścigana jest na wniosek osoby pokrzywdzonej, co stwarza pole do nacisków na ofiarę. A przypomnieć trzeba, że są osoby pokrzywdzone tym przestępstwem, które nie mogą złożyć takiego wniosku (dzieci między 15. a 18. r.ż.) lub z dużym prawdopodobieństwem nie będą tego w stanie zrobić skutecznie (osoby niepełnosprawne intelektualnie). Tym bardziej cieszy inicjatywa pani pełnomocnik rządu ds. równego traktowania kobiet i mężczyzn Agnieszki Kozłowskiej-Rajewicz, aby rozpocząć zmianę trybu ścigania z wnioskowego na ścigane "z urzędu".
• W wielu krajach Europy toczą się wewnętrzne dyskusje nad podpisywaniem "Konwencji Rady Europy w sprawie przemocy wobec kobiet" (pisaliśmy o niej w nr 6/2011). Polska (choć prace nad Konwencją rozpoczęły się właśnie w Warszawie) ma problem z jej podpisaniem właśnie ze względu na anachroniczny już w Europie tryb ścigania przestępstwa gwałtu. To problem formalny, ale poza nim wiele należy także zmienić w świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy wobec kobiet, w tym przemocy w rodzinie. I w tej sprawie możemy pomóc działaniom na szczeblu rządowo-parlamentarnym. Twórzmy przychylny klimat dla tej problematyki w swoich środowiskach lokalnych
• Trwa wdrażanie zapisów nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z czerwca 2010 roku. Dane zbierane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pokazują, że w większości gmin powstały zespoły interdyscyplinarne i zostały przygotowane gminne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy. Teraz bardzo ważne jest, aby zespoły umiejętnie koordynowały procedurę "Niebieskich Kart" oraz podnosiły jakość działań merytorycznych.

Pamiętajmy, że pomoc osobom doznającym przemocy w rodzinie to nie tylko system działań prawnych (oby skutecznych i szybkich) i wsparcia psychologicznego, to także szukanie nowych metod przywracania tych osób do wszystkich ról życiowych - ról rodzinnych, pracy zawodowej, życia społecznego, aktywności obywatelskiej. Nas po prostu nie stać, aby przemoc w rodzinie wykluczyła osoby pokrzywdzone z rynku pracy i społeczeństwa.

Pożytecznej lektury!

Serdecznie dziękujemy Joannie Burek, która od 1999 roku pełniła funkcję sekretarza redakcji naszego pisma. Każdy z 77 numerów pisma wydanych w tym czasie wiele zyskał dzięki Jej czujnemu oku i mądrym decyzjom. Joanno - w imieniu swoim, Autorów i Czytelników - serdecznie dziękuję!

Renata Durda

SPIS TREŚCI

ZAGRANICA

• Ewa Górecka Samobójstwa kobiet w kulturze patriarchatu
• Bartłomiej Majchrzak STOP przemocy w Irlandii
• Silvia Cigoli (tłum. Bożena Długosz) Stalking po włosku
• Ewa Gedrys Nowe prawo na Litwie

EDUKACJA SEKSUALNA

• Alina Synakiewicz Instytucje publiczne w Polsce wobec problemu gwałtu
• Iwona Nowowiejska Seks ma swoje prawa
• Bernadeta Jabłońska Seksualność osób niepełnosprawnych intelektualnie Edukacja i ochrona przed przemocą

PRAWO

• Monika Płatek, Grzegorz Wrona Kobieta zawsze płaci
• Agnieszka Olszewska Prawne zasady funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych

KOŁA RATUNKOWE

• Hanna Wieloch Samodzielność finansowa ofiar przemocy w rodzinie
• Liliana Otręba Kobieta po WenDo idzie tam gdzie chce!
• Ewa Bilsa Klientki mają głos Opinie o warszawskich placówkach pomagających ofiarom przemocy
• Marta Szymanek Uruchomić zegar Asystent osoby starszej doświadczającej przemocy