Rocznik 2017

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Kończymy kolejny, niełatwy rok. Dużo się w nim działo także w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zmiana przepisów prawnych związanych z: art. 240 kk (niezawiadomienie o przestępstwie); art. 209 kk (karanie za niepłacenie alimentów), art. 53 kk (zasady wymiaru kary), art. 156 kk (uszczerbek na zdrowiu), art. 207 kk (znęcanie się w rodzinie), art. 210 kk (porzucenie dziecka)… I zapewne wiele innych.

Dużo się też działo w sferze edukacyjno-społecznej. W ciągu 2017 roku dużo było lokalnych i ponadlokalnych akcji związanych ze wspieraniem osób pokrzywdzonych przemocą w rodzinie i potępiania sprawców tych działań. Apogeum tych działań to akcja #MeToo (w Polsce #jateż). Dla tych, co jeszcze nie słyszeli: #MeToo to hashtag, który za namową aktorki Alyssy Milano umieszczają w mediach społecznościowych kobiety, które doświadczyły jakiejkolwiek formy molestowania seksualnego. Miliony kobiet ujawniły, że je molestowano. Wśród nich aktorki, celebrytki, intelektualistki, polityczki, dziennikarki i (nie)zwykłe gospodynie domowe. Amerykanki, Polki, Rosjanki, Szwedki i Nigeryjki.

Ta akcja poprzedziła 16 Dni Przeciwko Przemocy Wobec Kobiet, które rozpoczęliśmy jak co roku w ponad 120 krajach na świecie – od 25 listopada do 10 grudnia (Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka), dzieje się w Polsce wiele kampanii („Kocham. Szanuję”, „Przemoc zaraża”), akcji (#trzymamstrone kobiet), działań (Fundacja Autonomia), konferencji i warsztatów związanych z tematem przewodnim.

Także Pogotowie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia rozpoczęło kampanię „(Nie)Bądź Miła”, której plakat widzicie Państwo na okładce tego numeru „Niebieskiej Linii”. Kampania to 4 spoty edukacyjne, które opowiadają o czterech okresach w życiu kobiety (dziewczynki, nastolatki, kobiety i nestorki) i o tym, co kobiety słyszą od różnych ludzi, co wpędza je w rolę bezradnej ofiary. Ekspertki (Małgorzata Ohme, Monika Płatek, Ewa Woydyłło i niżej podpisana) komentują te sytuacje i zachęcają do obrony swoich praw. Zachęcam także do pobierania spotów z portali YouTube, Facebook lub ze strony www.niebieskalinia.pl i korzystania z nich przez cały rok, nie tylko w czasie 16 Dni.

Życzę Państwu satysfakcji z minionego roku i nadziei na nadchodzący

Renata Durda

PS. A tematem tego numeru „Niebieskiej Linii” jest trauma. To nasz wkład w akcję #MeToo.

Spis treści

TRAUMA W WIELU ODSŁONACH

• Magdalena Goetz O potrzebie trafnej diagnozy traumy
• Magdalena Goetz PTSD – rozpoznać i pokonać
• Agnieszka Czapczyńska Joga dla osób po doświadczeniu traumy
• Anna Głazowska Procesy poznawcze a trauma – wiarygodność świadka
• Nina Wawryszuk Droga Amelii. Prostytucja jako doświadczenie biograficzne
• Błażej Kmieciak Brak zgody rodziców na leczenie dziecka formą przemocy w rodzinie?
• Jacek J. Pruszyński Ciężki los świadka przemocy

PRZYDATNE PRAKTYKOM

• Joanna Sikora Psychoterapia poznawczo-behawioralna w pracy z osobami doznającymi przemocy
• Grażyna Pisarczyk Dylematy superwizyjne w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie
• Danuta Kalinowska Jak postępować podczas interwencji w sytuacji podejrzenia przemocy w rodzinie?
• Grzegorz Wrona Konflikt czy przemoc?

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Błędne koło, błędne koło… słyszę często, gdy rozmawiamy podczas szkoleń czy superwizji o tym, od czego zaczynać pracę z rodziną z problemem przemocy albo w co inwestować w pierwszej kolejności, budując system przeciwdziałania przemocy – w profilaktykę czy pomoc osobom zranionym? Zaczynać od dorosłych czy od dzieci? Od ofiar czy sprawców?

Kiedy w 2013 roku Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała raport Global and regional estimates of violence against women: prevalence and health effects of intimate partner violence and non-partner sexual violence przemoc wobec kobiet została nazwana „światową epidemią”.

Zasady postępowania z epidemią są jasne: należy leczyć tych, którzy już chorują (aby ich ocalić, ale także, aby nie byli źródłem dalszych zakażeń) oraz stosować zasady profilaktyki, aby do epidemii nie dochodziło w przyszłości (szczepienia, zasady higieny itd.). Z problemem przemocy jest tak samo – musimy działać równolegle na kilku frontach, żadnego nie odpuszczając – pomagać osobom zranionym, ale także wdrażać programy profilaktyczne dla różnych populacji – rodziców (jak wychowywać bez przemocy), dzieci (jak rozwiązywać konflikty bez przemocy), nastolatków (jak tworzyć partnerskie związki).

Aby to wszystko działało, potrzebna jest jednak wrażliwość i świadomość problemu. Nie jest z nią jeszcze dobrze, ale w perspektywie ostatnich dwóch, trzech dekad dużo się zmieniło. Tysiące ludzi, chcąc czy nie, musiało zająć się problemem przemocy w rodzinie w zespołach interdyscyplinarnych i grupach roboczych w procedurze „Niebieskie Karty”. Nawet, jeśli wciąż brakuje im wiedzy i/lub umiejętności, to oczy i uszy już mają otwarte na ten problem. Czasem problem przerasta ich wrażliwość, wywołuje trudne wspomnienia, powoduje poczucie bezradności i wtedy szukają bezpiecznej przystani – zaprzeczają, umniejszają, negują, obśmiewają… Tym ludziom potrzebne są mądre szkolenia i systematyczna superwizja, ale oni już nie „odzobaczą” tego problemu. Do nich kierujemy także ten numer „Niebieskiej Linii”.

Życzę Państwu rozszerzającej umysł lektury!

Renata Durda

ZRANIONE STANY DOROSŁOŚCI

• Katarzyna Schier Dorosłe dzieci. Odwrócenie ról w rodzinie i jego konsekwencje dla funkcjonowania w dorosłości
• Dorota Dyjakon Miłość i tożsamość jako kategorie opisu zmian w procesie terapii
• Maria Eleonora Kowalczyk Wpływ traumy kompleksowej na konstytucję Ja
• Magdalena Rutkiewicz Niechciana starość

ROZWÓD RODZINY

• Joanna Bogudał-Borkowska Kontener pełen złości Dziecko w obliczu rozwodu rodziców
• Agata Jarzyna, Karolina Budzik Moja mama, mój tata – ich rozwód
• Maciej Wojewódka Oddzielenie od rodzica i jego konsekwencje

PRZEMOC WOBEC DZIECI

• Czy dzieci w Polsce się liczą?
• Anna Szałkiewicz Procedura odebrania dziecka z rodziny

OPOWIEM CI O SOBIE...

• Warto przełamać strach

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiedziało na wrzesień Narodową Debatę o Rodzinie (informacji szukajcie na stronie www.mrpips.gov.pl).

Świetny pomysł i aż się dziwię, dlaczego wcześniej nie odbyliśmy takiej debaty. Wszak słowo „rodzina" odmieniamy każdego dnia przez wszystkie przypadki. Z perspektywy rodziny patrzymy na ekonomię, pedagogikę, socjologię, psychologię, demografię, prawo... Dobrze więc, że teraz rozpoczniemy debatę narodową, czyli wszystkich zainteresowanych, którzy mieszkają w Polsce i są narodowości polskiej. W tej perspektywie program konferencji rozczarowuje, bo zapowiada jedną perspektywę – rodziny katolickiej. To bardzo ważna perspektywa, bo mamy takich rodzin w Polsce dużo. Ale jak dużo...? Oczywiście wszystko zależy od punktu widzenia. Ja mieszkam w bloku z lat 60. ubiegłego wieku w centrum dużego miasta. W bloku jest 26 mieszkań. Rodzin, o których ministerstwo zamierza debatować jest w naszym bloku zaledwie 5-6. Cztery mieszkania zajmują bezdzietne pary, w tym jedno małżeństwo. W 4 mieszkaniach mieszkają starsze osoby (w tym 2 małżeństwa). Trzy mieszkania zajmują same matki z dziećmi. W pozostałych mieszkają pojedyncze osoby (nie wykluczam, że są w jakichś związkach). W tym wszystkim na pewno są osoby rozwiedzione (wskaźnik rozwodów w Polsce wynosi ok. 40%), w separacji, w powtórnych związkach, w konkubinatach, w związkach jednopłciowych, single, osoby pomiędzy związkami... itd.

To mikroświat, który na pewno nie odzwierciedla dokładnie statystyk ogólnopolskich. Jednak ten mikroświat pokazuje, że potrzebujemy więcej wiedzieć o różnorodności relacji, w których żyją Polacy Anno Domini 2017. Nie możemy tkwić w przekonaniu, że życie ludzkie można zatrzymać na starej fotografii, powielać ją i opisywać.

Wierzę, że wrześniowa konferencja to pierwsza z wielu debat o rodzinie, które resort rodziny podejmie.

My w tym numerze „Niebieskiej Linii" pokazujemy kilka innych perspektyw do debaty – wykluczenie i przemoc (także w rodzinie) wobec osób nieheteronormatywnych, w restrykcyjnych wspólnotach religijnych (Świadkowie Jehowy) oraz w środowisku wiejskim (przemoc teściowych wobec synowych). To także świat wokół nas, do zrozumienia którego potrzebujemy empatii (o czym także w tym numerze).

Życzę Państwu wartościowej i odkrywczej lektury!

Renata Durda

PRZEMOC NIE TAKA ZWYKŁA

• Karolina Więckiewicz - Jeśli to słyszysz, jeśli to mówisz
• Magdalena Goetz - Społeczność LGBTQIA
• Paula Chmielewska - Psychologiczne uwarunkowania przemocy wobec osób LGBT
• Jan Świerszcz - Przemoc domowa w tęczowej rodzinie
• Magdalena Goetz - Praca z osobą nieheteronormatywną
• Mariusz Sobkowiak - Wykluczenie jako forma przemocy
• Joanna Sobczak - Znikąd przyszłaś, donikąd wrócisz

WAŻNE DLA SPECJALISTÓW

• Joanna Bogudał-Borkowska - Z empatią za pan brat
• Agnieszka Machnowska - Moc empatycznej komunikacji
• Anna Andrzejewska, Joanna Marczyszyn-Berendt - Pozytywna neuroplastyczność w praktyce
• Joanna Szuryn - Przemoc domowa – to nie moja sprawa?

PRAWO I JEGO OKOLICE

• Monika Konieczna, Elżbieta Kuleszko - Diagnoza na potrzeby sądu
• Anna Chęć, Alina Kula - Temida przeciwko przemocy. Rozprawy z art. 207 k.k. pod lupą obserwatorek

OPOWIEM CI O SOBIE...

• Mariola Kasprzyk - Telegram z piekła za ścianą
• Dobry moment na zmiany

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

29 kwietnia zmarł prof. Wiktor Osiatyński. Współtwórca polskiej konstytucji i konstytucji wielu innych krajów nowych demokracji. Był orędownikiem sprawiedliwości wyrównawczej, opartej na zadośćuczynieniu ofierze przez sprawcę. I przeciwnikiem traktowania kary jako odwetu. Przemoc i nienawiść traktował jak choroby, które trzeba leczyć.

Pisał o tym w książce „O zbrodniach i karach". W numerze 6/2003 „Niebieskiej Linii" zamieściliśmy rozmowę z Profesorem o tym, jak motywować sprawców do zmiany, a także Jego rozmowę z Hamishem Sinclairem, twórcą programu edukacyjnego dla sprawców przemocy, zwanego MANALIVE, prowadzonego w amerykańskich więzieniach oraz w poradniach na wolności. (Przeczytajcie proszę te teksty na stronie www.pismo.niebieskalinia.pl – w zakładce „dostępne artykuły" lub w linku przy numerze 6/2003).

Każde spotkanie z Wiktorem Osiatyńskim było warte zapamiętania. Każdy z milionów jego znajomych podkreślał, że czuł się w relacji z Nim wyjątkowy – zauważony, usłyszany, obdarowany. I nieważne, ile Profesor miał przyjaciół, znajomych, uczniów – każdy z nas czuł się wybrany. Często powtarzał (co przypomniała pięknie na pogrzebie córka Natalia) – znajdź 5 rzeczy, za które jesteś dziś wdzięczny. Jestem wdzięczna losowi, że dane mi było poznać Wiktora. Jestem wdzięczna Jemu i wielu ludziom, dzięki którym lepiej rozumiem świat. Jestem wdzięczna swojej wewnętrznej mądrości, że kierowała mną tak, że moje życie zawodowe to czynienie rzeczy dobrych i ważnych. Jestem wdzięczna sobie, swojej rodzinie i przyjaciołom, dzięki którym poznaję piękny świat – świat materialny i świat ducha. Jestem wdzięczna Sile Wyższej, która sprawia, że moje starania pozwalają mi dojrzewać, a nie rosnąć w pychę.

Wiktor, mimo wielu osiągnięć, nigdy nie był pyszny. Może ćwiczenia z wielu lat trzeźwienia nauczyły Go tej dojrzałej równowagi świata? Może wspierała go mądra i piękna miłość żony Ewy Woydyłło? Może był po prostu Kimś Wyjątkowym?

Ten numer „Niebieskiej Linii" zaplanowaliśmy dawno temu jako poświęcony dzieciom. Ale może paradoksalnie ten temat także jest z ducha „osiatyńszczyzny", bo nic tak nie wspiera dojrzałych ludzi, jak dobre dzieciństwo. Więc pracę nad tym numerem „Niebieskiej Linii" dedykujemy pamięci profesora Wiktora Osiatyńskiego.

Słonecznych i pięknych wakacji!

Renata Durda

PIECZA NAD DZIEĆMI

• Sylwia Kita - Zaburzone więzi
• Renata Kałucka - Każde drzewo ma swoje korzenie
• Danuta Kalinowska - Życiowe drogowskazy. Edukacja profilaktyczna adresowana do rodzin zastępczych
• Jasper Juul - Jak z czystym sumieniem mówić „NIE"
• Magdalena Goetz - Zrobieni... w syndrom Gardnera

PRAWO

• Paulina Szczupaczyńska - Gdy teorii daleko do praktyki
• Malwina Bobrzyk - Zapobieganie naruszeniom kontaktów z dziećmi

PRAKTYCY PRAKTYKOM

• Natalia Skoczylas - Wyznacz granicę
• Mariusz Sobkowiak - Błąd systemu czy błąd człowieka?
• Jacek Pawłowski - Na przekór przeciwnościom
• Katarzyna Dąbek - Powrót do własnego domu. Zapiski z odzyskiwania siebie

DONIESIENIA Z BADAŃ

• oprac. Paulina Szczupaczyńska

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Lustro. W obszarze pomagania lustro jest często wykorzystywanym rekwizytem i metaforą.

Jako lustro fenickie (zwane mniej poprawnie weneckim) jest wykorzystywane w pokojach przyjaznych przesłuchań. Może być także przydatnym rekwizytem w gabinecie psychologicznym. Jest także zgrabną metaforą, chętnie używaną przez wielu filozofów i poetów. Wszyscy potrzebujemy lustra. Nie tylko po to, by poprawić makijaż czy sprawdzić stosowność ubioru. Nie tylko po to, by w wieku 6-8 miesięcy odkryć swoją podmiotowość. Jest ono niezbędne również do ciągłego potwierdzania swojej tożsamości, do odkrywania, kim naprawdę jesteśmy. Tym lustrem mogą być przyjaciele, ludzie bliscy, a także nasze własne myśli i spostrzeżenia. Ale także badania i raporty oceniające skutki i skuteczność naszych działań.

W tym numerze „Niebieskiej Linii" skupiamy się na tym, jak postawy i kompetencje „pomagaczy" wpływają na proces zatrzymywania przemocy i wychodzenia z przemocowych relacji. Pytamy o to, jak postawy policjantów wpływają na gotowość do zgłaszania przestępstwa znęcania i konsekwentnego podtrzymywania zeznań przez osoby pokrzywdzone (Danuta Kalinowska). Zastanawiamy się, jaki wpływ na postawy beneficjentów mają struktura i standardy instytucji pomocowych (Michał Gluzek i Sobkowiak). Wreszcie – jak wsparcie społeczne i sprężystość psychiczna (zwana także rezyliencją) wpływa na postępy w budowaniu poczucia mocy osobistej i jak te same cechy chronią „pomagaczy" przed wtórną traumatyzacją (Aneta Bukowska i Adam Chojnacki).

Przyglądamy się także skuteczności działań wobec sprawców. Zachęcam wszystkich do zapoznania się z całym raportem Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, a zwłaszcza realizatorów programów oddziaływań wobec sprawców. A dla tych, którzy nie znajdą czasu na całościową lekturę, skrót najważniejszych wyników przygotowany przez Magdalenę Goetz. Warto nas czytać!

Życzę Państwu pięknej wiosny i spokojnego czasu na dobre lektury!

Renata Durda

ZATRZYMYWANIE PRZEMOCY A INSTYTUCJE

• Danuta Kalinowska - Postawa policjantów a gotowość zgłaszania przemocy
• Realizacja procedury „Niebieskie Karty" przez Policję w 2016 roku
• Michał Gluzek - Standaryzacja usług dla osób doznających przemocy
• Mariusz Sobkowiak - Przemoc instytucjonalna
• Aneta Bukowska - Od czego zależy proces wychodzenia z przemocy?
• Adam Chojnacki - Zadbać o siebie... Zastępcza traumatyzacja i rezyliencja u profesjonalistów pracujących z traumą

SPRAWCY PRZEMOCY

• Magdalena Goetz - Druga szansa. Skuteczność programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc
• Karolina Kudyba - Słowa niosące nienawiść

PRZEMOC W KONTEKŚCIE...

• Jacek Pruszyński, Jacek Putz - Sieć wsparcia a poczucie bezpieczeństwa osób starszych

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Bohaterką tego numeru „Niebieskiej Linii" jest dr Maria Łopatkowa. Dwa miesiące temu pożegnaliśmy Ją na warszawskich Powązkach. Choć bardziej prawdziwie będzie powiedzieć, że pożegnaliśmy Jej ciało, bo duch wciąż jest z nami. Ta drobnej postury i delikatnej urody kobieta miała niebywale silny charakter. Była w stanie osiągnąć niemal wszystko, czego chciała, choć nie było Jej łatwo, o czym barwnie pisze w książce „Podgryzana". Zawsze powtarzała, że nie robi tego dla siebie, tylko dla dzieci, a siłę czerpie z przykładu Janusza Korczaka. I choć nie musiała, jak Korczak, oddać życia za dzieci, to na pewno oddała im swoje życie.

Dr Maria Łopatkowa jest dobrym przykładem siły motywacji, której poświęcamy duży dział w tym numerze. Od kiedy metody zwiększania efektywności ludzkiej pracy wysubtelniały, prosta teoria „kija i marchewki" przeszła dużą ewolucję w wiele teorii na temat motywacji. Tysiące coachów i trenerów poświęca życie zawodowe nauczaniu o tym, jak szukać motywacji, jak ją podtrzymywać i wzmacniać. Motywacja jest postrzegana głównie jako narzędzie do osiągania celu rozumianego jako sukces. My natomiast w tym numerze „Niebieskiej Linii" poszukujemy wiedzy o motywacji do zmiany. Do zmiany zachowań (w przypadku osób stosujących przemoc) i zmiany sytuacji życiowej (w przypadku osób doświadczających przemocy). W obydwu przypadkach to bardzo trudne decyzje i wymagające żmudnej pracy. Dobrze jest rozumieć fazy, przez jakie przechodzą osoby pracujące nad zmianą, umieć im towarzyszyć w tym procesie w ich tempie (nie spowalniać, ale też nie pospieszać nadmiernie) i szanować ich podmiotowość.

Świetne narzędzia do tak rozumianego procesu zmiany daje nam metoda Dialogu Motywującego, o której szerzej pisze Beata Kita. Nie ma w niej nic magicznego i trudnego, ale wymaga ona głębszej przemiany samego używającego tej metody. Skoncentrowania uwagi na kliencie i jego celu, a nie na celu wyznaczonym przez nas, choć często „lepiej wiemy, co jest dobre dla klienta". I cóż z tego, jeśli klient tych naszych szlachetnych, trafnych celów nie chce realizować? Wielu „pomagaczy" przypłaca to frustracją i wypaleniem zawodowym – o czym także piszemy w tym numerze „Niebieskiej Linii".

Warto czytać, aby wiedzieć :)

Renata Durda

POŻEGNANIE MARII ŁOPATKOWEJ

• Marek Michalak - Korczak w spódnicy. Wspomnienie  Marii Łopatkowej
• Bogdan Śliwerski - Odeszła pedagog serca, samarytanka miłości

MOTYWACJA

• Dorota Dyjakon - Cena przemocy w związkach – konsekwencje u ofiar i sprawców
• Eliza Śliwińska - Motywy zachowań agresywnych
• Beata Kita - Skutecznie zmotywować. Dialog Motywujący w pracy z osobami doświadczającymi przemocy
• Agnieszka Wróbel - Podstawowe BHP w pracy pomagacza
• Dorota Bednarek - Etyka w zawodzie psychologa

PRAWO

• Katarzyna Syroka-Marczewska - Prawne aspekty ubezwłasnowolnienia
• Anna Szałkiewicz - Prawne skutki przemocy w rodzinie
• Dorota Pudzianowska, Jarosław Jagura - Czy  płeć ma znaczenie w sądzie?
• Grażyna Michałowska - Międzynarodowa ochrona praw dziecka